شناسایی ویژگی‌های کتاب درسی دانشگاهی به‌منظور طراحی الگو با رویکردکیفی فراترکیب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترا، دانشکدة علوم اجتماعی، دانشگاه علوم تحقیقات، تهران، ایران

2 استادیار، دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران، ایران

3 دانشیار، گروه علوم تربیتی، پژوهشکده تحقیق و توسعة علوم انسانی «سمت»، تهران، ایران.

4 دانشیار، دانشگاه فرهنگیان تهران، ایران.

چکیده

ضرورت شناسایی ویژگی‌های کتاب درسی دانشگاهی و در دسترس نبودن معیارهای صریح تدوین کتاب‌های درسی دانشگاهی سبب شد پژوهشی با هدف شناسایی ویژگی‌های کتاب درسی به‌منظورتدوین الگویی با رویکرد کیفی فراترکیب انجام گیرد. روش پژوهش به کارگیری از رویکرد کیفی و ابزار فراترکیب از الگوی هفت مرحله‌ای سندلوسکی و باروسو (1986) است؛ نیز صرفاً مقالاتی بررسـی شده‌اند که در مـجلات علمـی‌ـ پژوهـشی و کنفرانـس‌‌ها بیـن‌المللی داخلـی (سال‌های 1380ـ1399) و خارجی (1989ـ2020) در حوزة کتاب درسی دانشگاهی نگاشته شده‌اند. جامعة مورد مطالعه ۱۵۰ منبع (مقاله، کتاب و پایان‌نامه) است که با توجه به معیار مرتبط بودن، 56 منبع به صورت هدفمند متوالی تا رسیدن به اشباع اطلاعات انتخاب شد. برای کنترل کیفیت روش فراترکیب کیفی از مقیاس شاخص کاپا و از نرم افزار Maxqda به منظور کد گذاری استفاده شد. براساس نتیجة آزمون کاپای‌کوهن، مقدار شاخص برابر با 6638/0 محاسبه شد که در سطح توافق معتبر قرار گرفته است. همچنین، مدل ارائه‌شده از دو سطح کیفیتی ۴ مفهوم (ظاهری، ساختاری، محتوایی و نگارشی) و عملکردی که خود از مؤلفه‌های مهم به شمار می‌رود؛ ۸ مفهوم (اطلاعاتی، تحول‌گرا، نظامند، نظارتی، خودآموزی، آموزشی، یکپارچه‌سازی و هماهنگی) تشکیل شده است. بدین ترتیب، مقوله‌ها و مفاهیم کتاب درسی بررسی‌گردید و الگوی کتاب درسی دانشگاهی تدوین ‌شد. الگوی پژوهش حاضر به جهت ادغام بیشتر ویژگی‌های کتاب درسی و طراحی کاملاً مشخص و رفع نواقص الگوهای قبلی متمایز از الگوهای دیگر است. الگوی نوین طراحی کتاب درسی استادان، دانشجویان و مؤلفان را در جهت انتخاب، مطالعه و تألیف کتب درسی کمک می‌کند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Identify characteristics of academic textbook to design a model with qualitative meta-analysis approach

نویسندگان [English]

  • homa shahlaee 1
  • maryam safarnavadeh 2
  • Mohammad Armand 3
  • nematollah Musapur 4
1 humanistic science department Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran.
2 Medical University of Tehran
3 Humanities Research and Development Research Institute
4 farhangian University
چکیده [English]

Objective: The need to identify the characteristics of the academic textbook and the unavailability of explicit criteria for the compilation of academic textbooks led to a study to identify the characteristics of textbook in order to develop a model with a qualitative meta-analysis approach.

Method: A qualitative meta-analysis and tool from Sandlowski & Barroso seven-step model were used, only articles in domestic scientific journals and international conferences (1380-1399) and foreign (1989-2020) in the field of books were used. University courses written, reviewed. The study population is 150 sources including articles, books and dissertations, which according to the criterion of relevance of 56 sources were selected in a targeted manner until achieving information saturation. The Kappa index has been used to control the quality of the qualitative hybrid method. Maxqda software was used for coding.
Results: Based on result of Cohen's kappa test, value of the index was calculated to be 0.638, with valid agreement level. the model is presented from two quality levels of 4 concepts (appearance, structure, content and writing) and function, which are important components; 8 concepts (information, evolutionary, systematic, regulatory, self-learning, educational, integration and coordination) are composed.

Conclusion: categories and concepts of textbook were reviewed and academic textbook model was developed. The model of the present study is different from other models in order to further integrate the features of textbook and design clearly and eliminate the shortcomings of the previous models. New textbook design template helps professors, students and authors to select, study and write textbooks.

کلیدواژه‌ها [English]

  • University textbook
  • meta-analysis
  • model
  • qualitative approach
آرمند، محمد (1383). «کتاب درسی دانشگاهی»، دایرةالمعارف آموزش عالی.
آرمند، محمد (1385). «شیوه‌های جدید تدوین و انتشار کتاب‌های درسی دانشگاهی»، پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، سال هشتم.
آقا‌بابایی خوزانی، زهرا (1396). «ضرورت تدوین ادبیات داستانی به منزلة اثری دانشگاهی»، مجموعه‌مقالات اولین همایش ملی نقد متون و کتب علوم انسانی، جلد اول «تجارب حرفه‌ای نقد».
آقابابایی، ناصر (1398). «تأثیر ترسیم استدلال و نقشة مفهومی در کتاب درسی دانشگاهی بر تفکر نقادانه»، پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، دورة 23، شمارة 44، ص 1ـ20.
ابراهیم‌کافوری، اکرم (1389). «تدوین و اعتبارسنجی الگویی برای ارزشیابی کتاب‌های درسی براساس رویکرد روان‌شناسی یادگیری و تربیتی»، اندیشه‌های نوین تربیتی، دورة 6، شمارة (4)، ص .
ارشادی‌نیا (1397). «آسیب‌شناسی کتاب درسی مبانی عرفان نظری با رویکرد تحلیل محتوا و روش»، پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، دورة 22، شمارة 42، ص .
اصابت‌طبری، ابراهیم، نوریان، محمد، آرمند، محمد و داریوش نوروزی (1399). «سنتزپژوهی ویژگی‌های کتاب درسی دانشگاهی»، پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، دورة 24، شمارة 46، ص 114ـ145.
اصغری، محمد (1396). «بررسی و نقد کتاب «فلسفة آلمانی» نوشتة تِری پینکارد»، مجموعه مقالات اولین همایش ملی نقد متون و کتب علوم انسانی 30 آذر 1396، جلد اول: «تجارب حرفه‌ای نقد».
اصنافی، امیررضا، حاجی زین‌الدعابدینی، محسن و عباس رفاهی کسماری (1399). معیارهای ارزیابی و رتبه‌بندی محتوایی کتاب‌های تخصصی در حوزة علوم انسانی از نظر متخصصان کتابداری و اطلاع‌رسانی،
doi-70-30481/lis.2020.199.
افشارمهاجر، کامران (1388). «درآمدی بر طراحی کتاب درسی به عنوان‌یک رسانة مؤثر آموزشی»، کتاب
     ماه هنر
، شمارة 132.
اقارب‌پرست، محمدرضا (1396). «تحلیل انتقادی کتاب نگاهی نو به دین و سیاست در نظام بین‌الملل کنونی»، مجموعه مقالات اولین همایش ملی نقد متون و کتب علوم انسانی، جلد اول «تجارب حرفه‌ای نقد».
بابان آبادی، فرشته، زین‌آبادی، حسن‌رضا و بیژن عبداللهی (1396). «ارزیابی کیفیت یک کتاب مطرح در رشته مدیریت آموزشی از منظر دانشجویان تحصیلات تکمیلی»، مجموعه مقالات اولین همایش ملی نقد متون و کتب علوم انسانی، جلد اول: «تجارب حرفه‌ای نقد».
بهرام بیگی، مهری (1395). »نقش تصویر و رنگ آن در کتاب‌های درسی و دانشگاهی و تأثیر آن در آموزش زبان بیگانه«، ترویج علم، دورة 7، شمارة 1، ص 37ـ57.
جمالی زواره، بتول (1387). بررسی معیارهای روان‌شناختی تألیف و تدوین کتاب‌های درسی دانشگاهی، مؤلفان برتر و دانشجویان سال آخر کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشگاه اصفهان، پایان‌نامه، اصفهان: دانشکدة علوم تربیتی و روان‌شناسی.
حسینی، سید محمدحسین و معصومه مطور (1391). «نقدی بر کتاب‌های ‌درسی دانشگاهی رشتة علوم‌‌تربیتی در ایران»، پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، دورة 16، شمارة 26، ص 119ـ142.
حسینی، سید مسعود و امین خندقی (1396). بررسی و تحلیل کتاب‌های درسی دانشگاهی انتشارات سمت رشته کارشناسی علوم تربیتی»، مجموعه مقالات اولین همایش ملی نقد متون و کتب علوم انسانی، جلد اول «تجارب حرفه‌ای نقدی».
خویینی، عصمت، پارسانسب، محمد و ناصر کرمانی (1399). «نقد مجموعۀ فارسی بیاموزیم»، پژوهش‌نامة انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، ص 155ـ179.