پژوهشی در کتاب‌های دانشگاهی از منظر نگارشی : آسیب شناسی کلیشه‌نویسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار و زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان

چکیده

در پژوهش‌های دانشگاهی، زبان  نقش مهمی در انتقال مفاهیم و یافته‌های علمی دارد. در سال‌های اخیر بی‌توجهی به قواعد دستوری و کاربرد نادرست واژه موجب اختلال در پیام‌رسانی شده و آسیب‌های جدی برای زبان در پی داشته است. تکرار، شتابزدگی و کاربرد ناشیانۀ برخی واژه‌ها و عبارات از جملة این آسیب‌ها است که موجب شکل‌گیری برخی کلیشه‌های زبانی شده است. این کلیشه‌ها بدون تفکر و به ‌صورت گسترده در متون دانشگاهی به ‌کار رفته‌اند و به ‌دلیلِ تکرار قالبی و کاربرد نادرست کلمات، تأثیرپذیری از زبان عامه، ادبی‌مآبی، ابهام و اطناب، ضمن کاستن از صراحت و سلاست، به زایایی زبان آسیب زده‌اند. در این پژوهش، به‌ منظور تبیین آسیب‌های کلیشه‌نویسی در متون دانشگاهی و ارائة راه‌حل‌هایی برای اصلاح آن‌ها، کلیشه‌های زبانی در شش درسنامة دانشگاهی بررسی می‌شوند. نتایج این بررسی نشان می‌دهد کلیشه‌ها در بخش‌های آغازی، میانی و پایانی کلام در متون دانشگاهی به ‌کار می‌روند و به شیوه‌های گوناگونی ساخته می‌شوند: گرته‌برداری از زبان‌های بیگانه، تأثیرپذیری از زبان عامه، بهره‌گیری از عبارات ادبی مبتذل و بی‌توجهی به معنای قاموسی کلمه و تغییر معنای آن. برای اصلاح کلیشه‌ها می‌توان با بهره‌گیری از ظرفیت‌های دستوری زبان فارسی و با استفاده از قید، حرف‌ ربط، بدل و ... جایگزین مناسبی برای آن‌ها یافت؛ ضمن اینکه کاربرد علائم سجاوندی مناسب نیز نویسنده‏ها را از برخی کلیشه‌های زبانی بی‌نیاز می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Critical survey on Academic books: Pathology of Clichés

نویسنده [English]

  • Elham Sayedan
Assistant Professor of Persian language and literature, University of Isfahan
چکیده [English]

Language plays an important role in academic research in transferring scientific concepts and findings. In recent years, neglecting the grammatical rules and incorrect use of words in these texts has disturbed messaging and seriously damaged language, one of those is repeated and hasty application of some words and phrases which has resulted in linguistic clichés. Clichés are used extensively in academic texts with no thought and cause damage to the language by repetitive patterns, incorrect use of words, use of slang and literary language and ambiguity, which in turn has reduced the clarity and expression of statement. In this paper, we survey linguistic clichés in six academic books to explain the disadvantages of clichés in academic texts and design solutions for correcting them. The results of this study show that clichés are used in different places (at the beginning, in the middle, or at the end of the text), and are formed in different ways: Calque, the affected language by Folk language, the use of literary hackneyed phrases, and neglecting the meaning of the word and changing its meaning. In order to correct the clichés, we can use the grammatical capacities of the Persian language as using the adverbs, conjunctions, appositive and so on. Plus, we can remove clichés by correcting use of punctuation marks.

کلیدواژه‌ها [English]

  • science language
  • cliché
  • writing
  • academic texts
آقاگل‌زاده، فردوس، کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه و افتخارسادات‌هاشمی (1389). «شناسایی و توصیف گفتارهای قالبی‌شدة زبان فارسی بر پایة نقش عوامل جامعه‌شناختی زبان»، مجلة زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، شمارة 3، ص 119-133.
حاتمی، محمدرضا، توکل‌فر، نعمت‌الله و حمیدرضا رحیمی النگ (1394). تاریخ تحول دولت در اسلام، تهران: دانشگاه پیام نور.
حسن‌زاده میرعلی، عبدالله، اکبری بیرق، حسن، یاوری،‌هادی، و محمد صادقی (1393). «درآمدی بر نظریة عام کلیشه‌ها»، نقد ادبی، سال هفتم، شمارة 28، ص 53-77.
داوری، حسین (1396). «زبان غیر معیار در فرهنگ درست‌نویسی سخن»، پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، شمارة 41، ص 99-120.
دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت‌نامه، زیرنظرِ محمد معین و جعفر شهیدی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ذوالفقاری، حسن (1396). «کلیشه‌های زبانی در متون کلاسیک ادب عامة فارسی»، جستارهای زبانی، دورة هشتم، شمارة 5 (پیاپی 40)، ص 53ـ 78.
ذوالفقاری، حسن (1395). آموزش ویراستاری و درست‌نویسی، ویراست 3، چاپ دوم، تهران: علم.
ذوالفقاری، حسن (1392). راهنمای ویراستاری و درست‌نویسی، چاپ سوم، تهران: علم.
سارلی، ناصرقلی (1387). زبان فارسی معیار، تهران: هرمس.
سمیعی گیلانی، احمد (1396). نگارش و ویرایش، ویراست 3، تهران: سمت.
شعبانی، رضا (1395). تاریخ تحولات سیاسی ـ اجتماعی ایران در دوره‌های افشاریه و زندیه، چاپ سیزدهم، تهران: سمت.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391). رستاخیز کلمات: درس‌گفتارهایی دربارة نظریة ادبی صورتگرایان روس، تهران: سخن.
صلح‌جو، علی (1394). نکته‌های ویرایش، ویراست دوم، تهران: نشر مرکز.
قائدان، اصغر (1396). تاریخ اسلام از آغاز تا سال چهلم هجری، تهران: دانشگاه پیام نور.
قدیمی قیداری، عباس (1396). تاریخ‌نویسی در ایران: نقد و بررسی منابع برگزیده (از ابوعلی بلعمی تا میرزا آقاخان کرمانی)، تهران: سمت.
قریشی کرین، سید حسن و سلمان قاسمیان (1396). تاریخ تحلیلی زندگانی ائمة معصومین، تهران: دانشگاه پیام نور.
کارلز، جان بی و رونالد زیمانسکی (1381). دست‌افزار نویسندگان: راهنمای اصول شیوانویسی، ترجمة مهدی افشار، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
مختاری اردکانی، محمدعلی (1394). «کلیشه»، مجلة زبان‌شناسی، شمارة 39، ص 127ـ132.
معین، محمد (1377). فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.
مکی، محمدکاظم (1383). تمدن اسلامی در عصر عباسیان، ترجمة محمد سپهری. تهران: سمت.
نجفی، ابوالحسن (1393). غلط ننویسیم: فرهنگ دشواری‌های زبان فارسی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ نوزدهم.
نیکوبخت، ناصر (1393). مبانی درست‌نویسی زبان فارسی معیار، چاپ پنجم، تهران: چشمه.
ورتینکوف، الکساندر (1380). «برخی ساخت‌های نحوی قالبی‌شده در زبان فارسی»، ترجمة محسن شجاعی، مجلة زبان‌شناسی، شمارة 31، ص 77ـ82.
هاجری، حسین (1388). «نکاتی چند دربارة ویرایش متون درسی»، پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، شمارة 21، ص 65ـ76.
 
Baldick, C. (2001). The Concise Oxford Dictionary of Literary Terms, New York: Oxford University Press.
Cuddon, J.A. (2013). A Dictionary of Literary Terms and Literary Theory, revised by M.A.R Habib, 5th ed., Wiley-Blackwell.
Partridge, E. (2005). A Dictionary of Clichés, New York: Taylor & Francis e-Library.
Pickrel, P. (1985). “Identifying Clichésˮ, College English, Vol, 47. No. 3: 252-261.
Heather A. H. (2016). “Are proverbs cliché? An application of the elaboration likelihood model to folkloric performanceˮ, Proverbium, No. 33: 193-242.
Stevenson Angus, (ed.)(2010), Oxford Dictionary of English, New York: Oxford University Press.