تجارب استادان حوزه علوم انسانی از ویژگیهای کتاب درسی دانشگاهی به منظور طراحی الگوی تدوین کتاب درسی دانشگاهی : یک مطالعه کیفی پدیدار شناسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم تربیتی، گروه برنامه‌ریزی درسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

2 دانشیار، عضو هیئت علمی معاونت آموزشی وزرات بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، تهران، ایران

3 دانشیار گروه برنامه ریزی درسی، پژوهشکدۀ تحقیق و توسعۀ علوم انسانی (سمت)، تهران، ایران

4 استاد تمام گروه علوم تربیتی، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس، ایران

چکیده

پژوهش حاضر با هدف بررسی تجارب استادان از شناسایی ویژگی‌های کتاب درسی دانشگاهی از دیدگاه استادان دانشگاه‌های دولتی تهران انجام‌ شده است. رویکرد این تحقیق و راهبرد آن از نوع کیفی پدیدارشناسی است. تعداد افراد مشارکت‌کننده در پژوهش نوزده نفر از استادان دانشگاه بودندکه به‌صورت هدفمند گلوله‌برفی به مشارکت دعوت شدند. ابزار گردآوری داده‌ها، مصاحبۀ نیمه‌ساختمند بود که به‌صورت دیداری و شنیداری ضبط و محتوای آن‌ها به‌صورت متنی پیاده‌سازی شد. روش تجزیه‌وتحلیل اطلاعات، تحلیل انعکاسی یا تأملی با استفاده از روش شش‌مرحله‌ای ون متن (1996) بود. داده‌های مصاحبه در سه مرحله کدگذاری توسط نسخۀ 2018 نرم‌افزار مکس کیودای مورد تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داد مهم‌ترین ویژگی‌های کتاب درسی دانشگاهی دو مضمون: شایستگی‌های نرم (غیرفنی) و شایستگی‌های سخت (فنی) است که زیرمضمون‌ شایستگی‌های نرم: اعمال ذهنی و تفکر، نگارشی، رویکرد فرهنگی، فعالیت‌های یادگیری، رویکرد اجتماعی، نیاز یادگیرندگان، ظاهری، رویکرد پرورشی و محتوایی و زیرمضمون‌ شایستگی‌های سخت: اهداف، رویکرد آموزشی، رویکرد برنامۀ درسی، ساختاری و ارزیابی و سنجش می‌باشد. برای طراحی الگو ابتدا روایی محتوایی از طریق پرسش‌نامه‌ای با چهارده گویه مورد اعتبارسنجی سی نفر از استادان دانشگاه که با نمونه‌گیری در دسترس انتخاب‌ شده بودند، مورد نظرخواهی قرار گرفت و روایی محتوایی سیزده مؤلفه تأیید شد و مؤلفه پرورشی در الگو حذف گردید. به‌منظور اعتبار داده‌ها، از معیارهای پیشنهادی گوبا و لینکلن (1989) قابلیت اعتبار، قابلیت اعتماد، تأییدپذیری و قابلیت انتقال استفاده شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Experiences of professors in the field of humanities from the characteristics of the university textbook in order to design a model for compiling the university textbook: a qualitative study of phenomenology

نویسندگان [English]

  • هما shahlaee 1
  • Maryam Safarnavadeh 2
  • mohammad armand 3
  • nematollah musapour 4
1 PhD student in Educational Planning, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran.
2 Medical University Tehran
3 Organization for the Study and Compilation of University Humanities Books
4 Farhangian University of Bandar Abbas
چکیده [English]

The aim of this study was to investigate the experiences of professors in identifying the characteristics of university textbooks from the perspective of professors of public universities in Tehran. The approach of this research and its strategy is qualitative based on phenomenology. The number of participants in the study was 19 university professors who were purposefully invited to participate in the snowball. The data collection tool was a semi-structured interview that was recorded visually and aurally and their content was implemented textually.
The method of data analysis was reflective analysis or reflective analysis using Van Manen's (1996) six-step method. The interview data were analyzed in three coding steps by the 2018 version of MAXQDA software. The analysis showed that the main categories arising from the interviews are soft (non-technical) competencies and hard competencies. Taking into account these factors arising from the experiences of professors, a model of the characteristics of the academic textbook is presented. The content validity of the model was assessed by a 14-item questionnaire validated by 30 university professors who were selected by convenience sampling and the content validity of 13 components with cvr = 0.77 was confirmed. In order to validate the data, the proposed criteria of Goba and Lincoln (1989) validity, reliability, verifiability and transferability were used.

کلیدواژه‌ها [English]

  • lived experiences
  • academic textbook
  • humanities
  • phenomenology
آرمند، م. (2003). راهنمای تهیۀ طرح تألیف کتاب درسی دانشگاهی. انتشارات مفلین هاگتون. پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی،  1382،  9، 66 ـ 73.
آرمند، م. (1387). ویژگیهای کتاب درسی مطلوب دانشگاهی از دیدگاه استادان و دانشجویان. پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، 2(2)، 21.
 افشار، ک. (1388). تفکر بصری در کتاب‌های درسی دانشگاهی. نامۀ هنرهای تجسمی و کاربردی، 2، 75-86.
امینی، س.ک. (1381). آیین نگارش مکاتبات اداری. تهران: مرکز مدیریت دولتی.
اصنافی، ح.ز.، رفاهی کمساری (2020). معیارهای ارزیابی و رتبه‌بندی محتوایی کتاب‌های تخصصی در حوزۀ علوم انسانی ازنظر متخصصان. کتابداری و اطلاع‌رسانی، doi:10.30481/lis.2020.199112.1617
آقابابائی، ن. (2019). تأثیر ترسیم استدلال و نقشة مفهومی در کتاب درسی دانشگاهی بر تفکر نقادانه. پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، 23(44)، 1-20. doi:10.30487/rwab.2019.36378
اقارب‌پرست، م.ر. (1396). تحلیل انتقادی کتاب نگاهی نو به دین و سیاست در نظام بین‌الملل کنونی. مجموعهمقالات اولین همایش ملی نقد متون و کتب علوم انسانی. جلد اول تجارب حرفه‌ای نقد.
بهرام‌بیگی، م. (1395). نقش تصویر و رنگ آن در کتاب‌های درسی و دانشگاهی و تأثیر آن در آموزش زبان بیگانه. ترویج علم، 10، 37ـ 53.
تاجی، ن.، و زمان‌زاده، ز. (2015). تدوین الگوی بهینۀ بودجه‌بندی سازمان آموزش فنی‌ و حرفه‌ای کشور. مدل‌سازی اقتصادی، 9(29)، 125-141.
حسینی، س.م.، و خندقی، ا. (2017). بررسی و تحلیل کتاب‌های درسی دانشگاهی. تهران: سمت.
حسینی، س.م.ح.، و مطور، م. (2012). نقدی بر کتاب‌های ‌درسی دانشگاهی رشتۀ علوم ‌تربیتی در ایران. پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، 16(26)، 119-142.
رضایی، ن.، و نوروززاده، ر. (1388). پیشبایستهها و الزامات کتاب درسی دانشگاهی. تهران: سمت.
روحانی، ع.، و فرهنگ‌جو، م. (1395). نقد و ارزیابی کتاب زبان انگلیسی عمومی دانشگاه پیام نور. پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، 38 ، 114 ـ 131.
رون، س.ا. (1390). میزان رعایت معیارهای عام در انتخاب و سازمان‌دهی محتوای کتاب‌های درسی دورۀ ابتدایی نظام آموزش‌وپرورش ایران. مطالعات برنامۀ درسی، 22، 97 ـ 116.
رضی، ا. (1388). شاخصهای ارزیابی و نقد کتاب‌های درسی دانشگاهی. تهران: سمت.
جمالی زواره، ب.، نصر، ا.ر.، و آرمند، م. (2008). معیارهای ارزیابی کتاب‌های درسی دانشگاهی. نشریۀ پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، 13(1)، 9-31.
ستار، آ. (1385). بررسی رابطۀ میان نیازها و علائق دانشجویان با یادگیری مطالب کتاب‌های درسی دانشگاهی. تهران: سمت.
قره‌گوزلو، ز.، سلیمانی، ن.،  و آرمند، م. (1396). نقد و ارزیابی کتاب‌های درسی پرکاربرد دانشگاهی رشتۀ علوم ارتباطات براساس استانداردهای کتاب درسی دانشگاهی. مجموعه‌مقالات اولین همایش ملی نقد متون و کتب انسانی، شمارۀ 2.
 شهلایی، ه.، صفرنواده، م.، آرمند، م.، و موسی‌پور، ن. (2021). شناسایی ویژگی‌های کتاب درسی دانشگاهی به‌منظور طراحی الگو با رویکرد کیفی فراترکیب. پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، 25(48)، 88-118. doi:10.30487/rwab.2021.524304.1440
شوکتی گورابی، س. (2020). شایستگی‌های نرم مدیران پروژه، حقیقتی مغفول‌مانده در آموزش دانشگاهی. نشریۀ عمران و پروژه، 1(9)، 11-17.
طبری، ا.، نوریان، م.، آرمند، م.، و نوروزی، د. (2020). سنتزپژوهی ویژگی‌های کتاب درسی دانشگاهی. پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، 24(46)، 114-145.
بابان‌آبادی، ف.، زین‌آبادی، ح.ر.، و عبداللهی، ب. (1396). ارزیابی کیفیت یک کتاب مطرح در رشتۀ مدیریت آموزشی از منظر دانشجویان تحصیلات تکمیلی. مجموعهمقالات اولین همایش ملی نقد متون و کتب علوم انسانی، 30 آذر 1396، ج. اول تجارب حرفه‌ای نقد.
فرمهینی‌فراهانی، م. (1393). فرهنگ توصیفی علوم تربیتی: انگلیسی به فارسی، فارسی به انگلیسی. تهران: شباهنگ.
فتحی واجارگاه، ک.، و آقازاده، م. (1385). راهنمای تألیف کتاب‌های درسی. تهران: آییژ.
فتحی واجارگاه، ک. (1394). اصول و مفاهیم اساسی برنامه‌ریزی درسی. تهران: علم استادان.
فاطمی‌امین، ز.، و فولادیان، م. (2009). نظام آموزشی و بازدهی آموزشی مطالعۀ تطبیقی 70 کشور جهان. راهبرد فرهنگ، 7،  103ـ130.
صالحی، ک.، قاسمی، م.، فلاحی، و.، و نامداری، و. (1395). بازنمایی چالش‌های آموزش مجازی در نظام آموزش عالی ایران: مطالعه‌ای با روش پدیدارشناسی. فناوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، 2(26)،123ـ 148.
‌کاظمی، م.ا. (1396). نقد و بررسی کتاب تاریخ تحول دولت در اسلام. مجموعهمقالات اولین همایش ملی نقد متون و کتب علوم انسانی. جلد اول «تجارب حرفه‌ای نقد».
کرمی، م.، حجازی، ز.، طباطبایی، م.ص. (2016). شناسایی، مقایسه و تحلیل گرایش‌های موضوعی غالب و غایب در کتاب‌های درسی دانشگاهی رشتۀ مطالعات برنامۀ درسی در ایران و جهان. پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، 20(38)، 48-63.
کریمی، س.ب.، و ملکی، ح. (2009). بررسی میزان نقش طراح آموزشی در تألیف کتاب درسی از دیدگاه متخصّصان برنامه‏ریزی درسی و آموزشی. روان‌شناسی تربیتی، 5(14)، 1-21.
کریمی، ص.، و شریف، م. (2014). چالش‌های آموزش عالی در تدوین محتوای برنامۀ درسی با رویکرد جامعۀ یادگیری. رویکردهای نوین آموزشی، 9(1)، 107-142.
کفاشی، م. (1395). کاربرد نرم‌افزار spss در پژوهش اجتماعی. تهران: فوقان.
کمایی فرد، س.، و جابر، م. (1391). انسجام متن تعاریف در کتاب‌های درسی دانشگاهی. پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، 26، 25ـ 45.
کیانی، م.، و آرمند، م. (1398). الگوی تلفیقی طراحی سؤال در کتاب‌های درسی دانشگاهی: مطالعۀ موردی کتاب‌های درسی گروه علوم تربیتی و روان‌شناسی «سمت». پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، 45، 181ـ204.
فکری، م. (1392). آسیب‌شناسی کتاب‌های دانشگاهی درزمینۀ آموزش مهارت‌های زبان عربی. پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، 28، 9ـ 95.
 لپیونکا، م. آ. (1385) نحوۀ نگارش کتاب درسی دانشگاهی. تهران: سمت.
مجیدی، م. (1364). تاریخچۀ مختصر کتاب‌های درسی و سیر تطور آن در ایران از زمان تأسیس دارالفنون تا به امروز. تعلیم و تربیت ، 4، 65ـ 95.
مرادی، ن. (1388). تحلیل محتوای کتاب درسی. تهران: آییژ.
مهرمحمدی، م. (1390). برنامة درسی: نظرگاه‌ها، رویکردها چشم‌اندازها. تهران: سمت.
ملکی، ح.، و محمد، آ. (1398). مقدمه‌ای بر شیوۀ طراحی و تألیف کتاب درسی دانشگاهی. تهران: سمت.
ملکی، ح. (2005). شیوۀ طراحی و تألیف کتاب درسی. پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، 1(14).
منصوریان، ی. (2013). صد ویژگی کتاب‌های دانشگاهی کارآمد و اثربخش. پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، 29، 1ـ 17.
مهرابی، م. (1391). طراحی الگوی مطلوب کتاب درسی دانشگاهی باز و از راه دور و مقایسۀ کتاب‌های درسی دانشگاه پیام نور. پایان‌نامۀ رشتۀ برنامه‌ریزی آموزش از دور.
مهرابی، م.، و زندی، ب. (2017). تحلیل مفهوم کتاب درسی دانشگاهی باز و از دور براساس مدل هیبرید و ارائه مدل (انگلیسی). نشریۀ ایرانی آموزش از دور، 1.
مهرمحمدی، م. (1379). فلسفۀ علم معاصر، آموزش علوم و مهارت‌های زیبایی‌شناختی تعلیم و تربیت. نشریۀ همایش علوم تجربی ابتدایی، 1.
میمند. ز. (1384). اصول و معیارهای تدوین محتوای کتاب درسی دانشگاهی به‌عنوان راهنمای عمل. مجموعه‌مقالات اولین همایش بین‌المللی کتاب درسی دانشگاهی، ج 1، تهران.
زین‌الدینی میمند، ز.، نادری، ع.، شریعتمداری، ع.، سیف نراقی، م.، و هاشمی، س.ا. (1387). توسعۀ علمی در دانشگاه‌ها با تدوین کتاب‌های درسی برمبنای اصول و معیارهای مناسب. تولید علم، 8.
میک، ی. (2000). پژوهش و نگارش کتاب درسی. ترجمۀ ش. مرادزاده و ر. گلشایی (1393). تهران: سمت.
موسی‌پور، ن. (1385). مبانی برنامه‌ریزی آموزش متوسطه، آستان قدس رضوی: به نشر دانشگاه شهید باهنر کرمان.
نصر، ا.ر.، جمالی زواره، ب.، نیلی، م.ر.، و آرمند، م. (2012). تبیین معیارهای نگارشی و ساختاری تألیف و تدوین کتاب‌های درسی دانشگاهی رشته‌های علوم تربیتی، مشاوره و روان‌شناسی. آموزش عالی، 5(18)، 45-66.
نصرآبادی، ا.، و شول، ع. (1395). تأثیر مدیریت کیفیت فراگیر بر نوآوری تبیین نقش میانجی یادگیری بین‌سازمانی. نشریۀ مطالعات مدیریت بهبود و تحول، 84،  125ـ152.
نظری، ی.، و تقوایی‌فر، ک. (2018). بررسی شاخص‌های جامعیت و روزآمدی کتاب الجامع فی تاریخ الأدب العربی (الأدب الحدیث) با رویکرد تحلیل محتوا. پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، 21(41)، 120-139.
وفایی، افشین (1377). «دانشگاه‌ها در قرون ‌وسطی»، روزنامة سلام.
هاشمی، س.، صالحی عمران، ا.، و کرمخانی، ز. (2015). تفکر انتقادی حلقۀ مفقودۀ نظام آموزش عالی: بررسی مهارت تفکر انتقادی دانشجویان و چگونگی آموزش آن از سوی استادان. پژوهش در نظام‌های آموزشی، 8(27)، 99-123.
 ها‌نگلر، پ. ب. (2006). اص‍ول‌ ت‍ح‍ق‍ی‍ق‌ پ‍رس‍ت‍اری‌: روش‌‌ه‍ا ـ ارزی‍اب‍ی‌ ـ ک‍ارب‍رد. تهران: اندیشۀ رفیع.
 
Amerian, M., & Khaivar, A. (2014). Textbook Selection, Evaluation, and Adaptation Procedures. International Journal of Language Learning and Applied Linguistics World, 6, 523-533.
Bahadori, H., & Hosseini, P. (2012). Reduction of cement consumption by the aid of silica nano-particles (investigation on concrete properties). Journal of Civil Engineering and Management, 18(3), 416-425.
 Bolinger, M. C. (2012). Evaluation of a Practice Change to Improve Screening, Identification, and Management of Patients with Prediabetes.
Colyar, J. (2011). Book Review: Jeannie Oakes and Marisa Saunders (Eds.), Beyond Tracking: Multiple Pathways to College, Career, and Civic Participation. Cambridge, MA: Harvard Education Press, 2008. 336 pp. $29.95. Urban Education, 46(2), 251-258.
El-ahwal, & Marwa, N. (2020). Effect of Micro-Teaching Method Supported by E-Learning Platforms inEnriching Pre-service Mathematics Teachers' Teaching Practice s And Improve Self-efficacy.
Fahimifar, S., Isfandyari-Moghaddam, A., & Vasfi, M. R. (2020). The Desirable Features and Weaknesses of Iranian Academic Textbooks Publishing in Social Science Fields. Publishing Research Quarterly, 36(1), 102-115. doi:10.1007/s12109-019-09701-4.
Fuchs, E., & Bock, A. (2018). The Palgrave handbook of textbook studies: Springer.
Guba, E. G., & Lincoln, Y. S. (1989). Guba, Egon G. and Yvonna S. Lincoln, Fourth Generation Evaluation. Newbury Park, CA: Sage Publications.
Ghufron, M. A. (2016). Evaluating academic writing textbook: Teachers’ and students’ perspectives. Arab World English Journal (AWEJ), 7(1), 326-340.
Harwood, C., McGregor, J., Proby, C., Griffiths, C., Barker, J., Bleiker, T.,... . Creamer, D. (2016). Rook’s Textbook of Dermatology.
Harrison, A. G. (2001). How do teachers and textbook writers model scientific ideas for students? Research in science education, 31(3), 401-435.
Haynes, A. (2010). Writing Successful Academic Books... Cambridge University Press.
Khutorskoi, A. (2006). The place of the textbook in the didactic system. Russian Education & Society, 48(3), 78-93.
Laketa, S., & Drakulic, D. (2015). Quality of Lessons in Traditional and Electronic Textbooks. Interdisciplinary Description of Complex Systems: INDECS, 13, 117-127. doi:10.7906/indecs.13.1.12
Mahmood, K. (2011). Conformity to quality characteristics of textbooks: The illusion of textbook evaluation in Pakistan. Journal of research and Reflections in Education, 5(2), 170-190.
Mahmood, K., Iqbal, M. Z., & Saeed, M. (2009). Textbook evaluation through quality indicators: The case of Pakistan. Bulletin of Education and Research, 31(2), 1-27.
Mas-Bleda, A., & Thelwall, M. (2018). Do prestigious Spanish scholarly book publishers have more teaching impact? Aslib Journal of Information Management.
Nicholls, N. (2009). Rising textbook expenses and a search for solutions: Survey and interview results from Michigan faculty.
Nikonova, E. I., Sharonov, I. A., Sorokoumova, S. N. Suvorova, O. V. & Sorokoumova, E. A. (2016). Modern Functions of a Textbook on Social Sciences and Humanities as an Informational Management Tool of University Education. International Journal of Environmental and Science Education, 11(10), 3764-3774.
Nazarova, T., & Gospodarik, I. P. (2006). Strategy for the Development of the Textbook. Russian Education & Society, 48(6), 86-102.
Laketa, S., & Drakulić, D. (2015). Quality of lessons in traditional and electronic textbooks. Interdisciplinary Description of Complex Systems: INDECS, 13(1), 117-127.
Rao, S., & Perry, Ch. (2003). Convergent interviewing to build a theory in underresearched areas: principles and an example investigation of Internet usage in interfirm relationships. Qualitative Market Research: An International Journal.
 Rashidi, Z., & Farasatkhah, M. (2018). Conceptualizing of bullying from the perspective of the faculty members of Tehrans comprehensive universities: a Grounded Theory study. Quarterly Journal of Research and Planning in Higher Education, 24(4), 123-150.
Pingel, F. (2010). UNESCO guidebook on textbook research and textbook revision: Unesco.
Průcha, J. (2014). Results and prospects of textbook research in the Czech Republic. Orbis scholae, 8(2), 91-99.
Sikurova, L., Balis, P., & Zvarik, M. (2011). Penetration of laser light through red blood cell ghosts. Journal of Photochemistry and Photobiology B: Biology, 103(3), 230-233.
Siregar, T., & Frisnoiry, S. (2019). The applying of KKNI-based textbooks as productivity facilities student creativity program. Paper presented at the Journal of Physics: Conference Series.
Stober, D. R., & Grant, A. M. (2010). Evidence based coaching handbook: Putting best practices to work for your clients: John Wiley & Sons.
Sun, J., Flores, J., & Tanguma, J. (2012). E‐Textbooks and students’ learning experiences. Decision Sciences Journal of Innovative Education, 10(1), 63-77.
Tivyaeva, I., Suleimanova, O., & Fomina, M. (2021). New Type of University Textbook: Teaching Linguistic Research Fundamentals in Post-COVID Research Space. ARPHA Proceedings, 4, 984.
Van Manen, M. (2016). Phenomenology of practice: Meaning-giving methods in phenomenological research and writing: Routledge.
 Van Manen, M. (1996). Phenomenological Pedagogy and the Question of Meaning. Phenomenology and Educational Discourse: Heinemann Higher and Further Education, Durban.
Wang, X., Zhang, X.Y., Zhu, R.F., Xing, A.H., & Kang, Z.F. (2017). An investigation on compiling opinions on and suggestions for a biochemistry textbook from nursing undergraduates. Chinese Nursing Research, 4(3), 141-145.