تحلیل کیفی؛ تألیفی و طراحی آموزشی کتاب «دروس تمهیدیه فی القواعد الفقهیه»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ دکتری رشتۀ فقه و مبانی حقوق اسلامی، گروه فقه و حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران،

2 استادیار رشتۀ فقه و مبانی حقوق اسلامی، گروه فقه و حقوق، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

چکیده

در مسیر یاددهی و یادگیری، محتوا اهمیت بسیاری دارد. از همین رو، یکی از مواردی که لازم است در یک تحلیل آموزشی به آن توجه شود، تحلیل محتوای درسی است. کتاب‌های درسی لازم است به جز انطباق با موازین یاددهی‌ـ‌ یادگیری، بر مبنای اصول تحلیل محتوا تدوین و گزینش و به شیوۀ مناسب ارائه شده باشند. مطالعۀ حاضر با هدف شناسایی و اعتباریابی این اصول در کتاب دروس تمهیدیه فی القواعد الفقهیه شیخ باقر ایروانی انجام گرفت. این کتاب تنها کتاب درسی‌ای است که براساس اصول و معیارهای تدوینی، تهیه شده و از دروس تخصصی مقطع سطح سه حوزه و کارشناسی ارشد دانشگاه است. روش پژوهش حاضر، تحلیل محتوای کیفی با دو شیوۀ ارزیابی علمی ـ تألیفی و طراحی آموزشی و به گونۀ توصیفی‌ـ تحلیلی است؛ بدین صورت که علاوه‌ بر تحلیل محتوایی کتاب، به شناسایی و اعتباریابی اقتضائات تدوینی نیز پرداخته شد.
یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که این کتاب علی‌رغم آن‌که نسبت‌ به کتا‌ب‌های دیگری که در این زمینه نوشته شده، از ملاک‌های طراحی آموزشی برخوردار بوده ولیکن در رعایت مواردی در بخش مقدمات (مقدمه و فهرست مطالب) و پیکره درس (اهداف رفتاری، پیش‌سازمان‌دهنده، سؤالات میان‌متنی) ضعیف عمل کرده است و فاصلۀ زیادی با استانداردهای تدوینی دارد و از لحاظ انطباق با معیارهای ارزیابی علمی ـ ‌تألیفی نیز در سطح متوسطی قرار دارد. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Qualitative analysis; Compilation and educational design of the book "Lessons of preparation in the rules of jurisprudence"

نویسندگان [English]

  • maryam esmaeli parzan 1
  • fatemeh fallah tafti 2
1 Imam Reza Institute, Tehran, Iran
2 Allameh Tabatabai University, Tehran, Iran
چکیده [English]

In the path of teaching and learning, content is very important; therefore, one of the things that need to be considered in an educational analysis is the analysis of course content. Textbooks should be compiled and selected based on the principles of content analysis, in addition to adapting to teaching-learning standards, and presented in an appropriate manner. The present study was conducted with the aim of identifying and validating these principles in the book Lessons of Preparation in the Rules of Jurisprudence by Sheikh Baqir Irvani. This book is the only textbook that has been prepared based on the principles and criteria of compilation, and is one of the specialized courses for the three levels of the university and the master's degree. The method of the present research is qualitative content analysis with two methods of scientific-authorial evaluation and educational design in a descriptive-analytical manner. In this way, in addition to the content analysis of the book, the editorial requirements were identified and validated.
The findings of this study indicate that this book, despite having educational design criteria compared to other books written in this field, but in this case, has performed poorly and is far from the editorial standards and in terms of compliance. It is also at a moderate level with the criteria of scientific-authorial evaluation

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: textbook
  • preparation courses in jurisprudence
  • qualitative analysis
  • scientific-authorial evaluation
  • educational design evaluation
ایروانی، ب. (1397). دروس تمهیدیه فی القواعد الفقهیه. ج1 و 2. قم: هاجر.
ایمان، م.ت. (1389). مبانی پارادایمی روش‌های تحقیق کمّی و کیفی در علوم انسانی. تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ایمان، م.ت.، و نوشادی، م.ر. (1390). تحلیل محتوای کیفی. عیار پژوهش، 2، 44ـ15.
اسماعیلی، م. (1396). تحریر القواعد الفقهیه. تهران: حریر.
امیر آتشانی، ز.، و رسولی، م. (1393). تحلیل محتوا با رویکرد کتب درسی. تهران: جامعه‌شناسان.
بجنوردی، ح. (1427). القواعد الفقهیه. ج1. قم: الهادی.
بلوم، ب. و انگهارت، م. (1374). طبقه‌بندی هدف‌های پرورشی. ترجمۀ ع.ا. سیف و خ. علی‌آبادی. تهران: رشد.
پاکپور، ی. (1390). زمینۀ تکنولوژی آموزشی: چشم‌اندازها، نظریه و عمل. تهران: دیدار.
تقی‌پور، ع. (1390). برنامه‌ریزی آموزشی. تهران: آگاه.
حبیبی، ر.، حق‌شناس، ح.ر. (1397). شیوه‌نامۀ تألیف و تدوین کتاب درسی. قم: هاجر.
حبیبی، ر. (1390). برنامه‌ریزی درسی. قم: مرکز مدیریت حوزۀ علمیۀ قم.
حسین‌زاده، خ.، موسوی، ا.، و حبیبی، ر. (1399). نقد و تحلیل محتوایی کتاب درسی روش تفسیر قرآن. پژوهش‎نامۀ انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 5، 97ـ 126.
رنجبر، ه.، حق‌دوست، ع. ا، صلصائی، م.، خوشدل، ع.ر، سلیمانی، م.ع.، و بهرامی، ن. (1391). نمونه‌گیری در پژوهش‌های کیفی؛ راهنمایی برای شروع. فصلنامۀ علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی ارتش جمهوری اسلامی ایران، 3، 238ـ 250.
جعفری هرندی، ر.، نصر، ا.ر.، و میرشاه جعفری، ا. (1387). تحلیل محتوا روشی پرکاربرد در مطالعات علوم اجتماعی. حوزه و دانشگاه،  55، 33ـ 58.
زبیدی، م. (بی‌تا). تاج العروس. ج1. بی‌جا: الهلال.
سیف، ع.ا. (1386). روان‌شناسی پرورشی نوین. تهران: دوران.
عظیمی، ح. (1394). مبنایی برای مبانی قوانین مدنی. نقد کتاب فقه و حقوق، 1، 137ـ 143.
فخری، ز.، و زاهدی، س. (1394). تحلیل ساختار عاملی سیاهۀ راهبردهای یادگیری و مطالعه در دانشجویان. دوفصلنامۀ علمی پژوهشی دانشگاه شاهد، 6، 67ـ 82.
فراهیدی، خ. (بی‌تا).  العین. ج 4. بی‌جا: الهلال.
فتحی واجارگاه، ک. (1395). اصول برنامه و مفاهیم اساسی برنامۀ درسی. تهران: نی.
فرمهینی فراهانی، م. (1378). فرهنگ توصیفی علوم تربیتی. تهران: اسرار دانش.
گروه مولفان (1396). روش‌ها و فنون تدریس. قم: هاجر.
ملکی، ح. (1384). صلاحیت‌های حرفۀ استادی. تهران: مدرسه.
مؤمنی راد، ا.، علی‌آبادی، خ.، فردانش، ه.، و مزینی، ن. (1392). تحلیل محتوای کیفی در آیین پژوهش: ماهیت، مراحل و اعتبار نتایج. فصلنامۀ اندازه‌گیری تربیتی، 14، 187ـ 222.
مشایخ، ف. (1393). دیدگاه‌های نو در برنامه‌ریزی آموزشی. تهران: سمت.
محقق داماد، م. (1393). قواعد فقه. قم: علوم اسلامی.
محقق داماد، م.، و علوی، ر. (1396). کاربرد قواعد فقه قضائی در حقوق خانواده در بوتۀ نقد. فصلنامه علمی و پژوهشی نقد کتاب فقه و حقوق، 9 و10، 49ـ 60.
نوریان، م. (1393). روش‌های ارزیابی کتاب‌های درسی دانشگاهی، مزایا و محدودیت‌ها. پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، 33، 1ـ 17.
ویسی مولوی، م. (1394). نگاهی دوباره به قواعد فقهی با تکیه بر کتاب قواعد فقه مذهب شافعی. نقد کتاب فقه و حقوق، 1، 167ـ172.