شناسایی و اعتباریابی اصول و معیارهای طراحی کتب درسی مبتنی برآموزه‌های دینی در حوزه‌های علمیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تکنولوژی آموزشی، دانشگاه علامه طباطبائی

2 دانشیار تکنولوژی آموزشی، دانشگاه علامه طباطبائی

3 استاد سنجش و اندازه‌گیری، دانشگاه علامه طباطبائی

4 استادیار علوم تربیتی مجتمع آموزش عالی علوم انسانی، وابسته به جامعة‌المصطفی قم

چکیده

مطالعة حاضر، با هدف شناسایی و اعتباریابی اصول و معیارهای طراحی کتب درسی مبتنی بر آموزه‌های دینی برای مقطع عمومی حوزه‌های علیمة خواهران انجام گرفت. روش پژوهش حاضر، تحلیل محتوای کیفی- مضمون محور (تماتیک) است. روش انتخاب نمونه یا واحد تحلیل در این مطالعه نمونه‌گیری نظری بود. در یافته‌های به‌‏دست‏آمده، علاوه بر تحلیل محتوای رونوشت مصاحبه‌ها‌، از مکتوبات و مستندات مربوط نیز استفاده شد؛ بدین‌صورت که در جریان تحلیل، با کدگذاری مقوله‌های اصلی بعد از اشباع نظری، 9 مقولة اصلی و 46 مقولة فرعی از داده‌های کیفی استخراج شد و در نهایت، اعتباریابی درونی یافته‌های پژوهش حاضر انجام گردید. نتایج نشان می‌دهد توجه به اصل آیه‌بینی تنظیم محتوا، اصل تعادل محتوا، اصل انسجام درونی و بیرونی محتوا، اصل نگارش محتوا، اصل ایجاد علاقه، اصل فعال‌سازی و عملی کردن محتوا، اصل عینی‌سازی محتوا و اصل پشتیبانی محتوا، از جمله مواردی‌اند که متخصصان حوزوی در بخش طراحی اشاره کرده‌اند. نظام آموزشی حوزه‌های علمیه خواهران قابلیت کاربرد در موقعیت‌های مختلف به‌ویژه نشر کتب دانشگاهی را نیز دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Identifying and validating the principles and criteria for designing textbooks based on religious doctrines in the seminaries

نویسندگان [English]

  • Hasan Fanidpour 1
  • Mohamadreza Nili Ahmad Abadi 2
  • Ali Delavar 3
  • Hossein Karamad 4
1 PhD Student of Educational Technology, Allameh Tabatabaei University
2 Associate Professor of Educational Technology, Allameh Tabatabaei University
3 Professor of Evaluating and Measurement, Allameh Tabatabaei University
4 Assistant Professor of Educational Science, Faculty of Humanities & Social Sciences, Qom Al-Mustafa Institutional University
چکیده [English]

This study aims to identify and validate the principles and criteria for designing textbooks based on religious doctrines in the seminaries for sisters. The method of this research is to analyze the content-thematic-theme-oriented (Thematic) content. The sampling method or analysis unit in this study was theoretical. The statistical population of the study consists of all upstream and scientific documents of the religious schools related to the subject matter of the research and all members of the scientific education groups and the scientific group compiling instructional textbooks in the religious schools for women. After coding the main categories, 9 main categories and 46 subcategories of qualitative data were extracted and, finally, the internal validation of the findings of the present study was performed. The results of the interviews and the analysis of existing documents show that some of items referred to by seminary specialists for designing textbooks are attention to the content of the content-orientation principle, balance, internal and external content, content writing, creating interest, the activation and implementation of the content, objectification, and content support. These criteria are from the perspective of the sub-factions of the Seminary for Sisters at the higher education level. These categories can be used in different situations, especially the publication of academic books.

کلیدواژه‌ها [English]

  • principles and criteria for designing textbooks
  • Principles of Instructional Design
  • seminaries for sisters
  • religious doctrines
اشرفی، عباس و فاطمه آخوندی (1390). «آسیب‌شناسی آموزش دینی در دانشگاه‌ها از دیدگاه اساتید»، رهیافت انقلاب اسلامی، شمارة 17.
آرمند، محمد (1384). «نقش تصویر در کتاب‌های درسی و اصول طراحی آن»، سخن سمت، 15، ص 59ـ68.
آرمند، محمد، نوروززاده، رضا، موسی‌پور، نعمت‌الله، شعبانی، بختیار و رحیم شکری (1376). «ویژگی‌های کتاب درسی مطلوب دانشگاهی از دیدگاه استادان و دانشجویان»، فصلنامة سخن سمت، شمارة 2، ص 21ـ26.
باقری، خسرو (1389). الگوی مطلوب آموزش و پرورش در جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات مدرسه.
بختیار نصرآبادی، حسنعلی، نوروزی، رضاعلی، نصرتی هشی، کمال، چراغیان رادی، امین و زینب رضایی (1392). «پیش‌بینی و تبیین رابطة بین عوامل دینداری با راهبردهای نوین یاددهی-‌ یادگیـری»، فصلنامة پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، سال بیست و یکم، شمارة 19، ص 103ـ126.
پاکپور، یونس (1390). زمینة تکنولوژی آموزشی: نظریه و عمل،تهران: دوران.
پاکپور، یونس، فانیدپور، حسن و ‌ولی‌الله هاشم‌پور (1396). روش‌ها و فنون تدریس، قم: نشر ‌هاجر.
حبیبی، رضا و حمیدرضا حق‌شناس (1397).شیوه‌نامة تألیف و تدوین کتاب درسی، قم: نشر ‌هاجر.
دهقانی، مرضیه و مقصود امین خندقی (1390). «تحلیلی بر وضعیت موجود طراحی برنامه درسی تربیت اجتماعی دورة راهنمایی بر مبنای تحلیل محتوای کتاب‌های درسی و اسناد مرتبط برنامه درسی»، پژوهش‌های برنامة درسی، شمارة 2، ص 142ـ176.
رشیدی، شیرین، کشاورز، سوسن، بهشتی و سعید صالحی (1396). «تبیین دیدگاه معرفت‌شناسی علامه طباطبایی (ره) و دلالت‌های آن در محتوا و روش‌های تربیتی»، پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، سال بیست و پنجم، شمارة 43، ص 9ـ27.
ریاضی، عبدالمهدی (1385). چارچوب مرجع و نیاز به پرداختن به مهارت‌های سطح بالای شناختی و فکری در کتاب‌های درسی، جلد 1، تهران: سمت.
ریزر، رابرت و جان وی. دمپسی (1392). روندها و مباحث نوین در طراحی و فناوری آموزشی، ترجمة محمدرضا وحدانی اسدی، حسین اسکندری و داریوش نوروزی، تهران: آوای نور.
سجادی، سیدمهدی (1395). تربیت دینی و جهانی‌شدن اطلاعات و ارتباطات، تهران: انتشارات دانشگاه تربیت مدرس.
سخاوتیان، سید امیر و محمد باقر عباسی (1396).«مدیریت تحولات علوم انسانی در آراء و اندیشه‌های امام خامنه‌ای (حفظ‌الله)»، مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی، دورة سوم، شمارة 1.
سیف، علی‌اکبر (1388). روان‌شناسی پرورشی: روان‌شناسی یادگیری و آموزش، ویرایش ششم، تهران: آگاه.
شکاری، عباس و خداداد مزدایی (1388). «گونه‌شناسی تئوری‌های چندگانه در جهانی شدن و بومی ‌ماندن برنامة درسی»، فصلنامة علمی ‌و پژوهشی مطالعات برنامه درسی، سال 4، شمارة 15، ص 105ـ135.
صالحی، اکبر و مصطفی یاراحمدی (1387). «تبیین تعلیم و تربیت اسلامی از دیدگاه علامه طباطبایی با تأکید بر هدف‌ها و روش‌های تربیتی»، مجلة تربیت اسلامی، سال سوم، شمارة 7، ص 162ـ172.
فانیدپور، حسن (1392). سنخ‌شناسی زنان یادگیرنده براساس انگیزه‌های ایشان برای تحصیل در حوزه‌های علمیه، دفتر برنامه‌ریزی آموزشی، معاونت آموزش مرکز مدیریت حوزه‌های علمیة خواهران.
فانیدپور، حسن(1390). مقایسة تأثیر تدوین محتوای درسی دانشگاهی با راهبرد قالب داستانی در میزان یادگیری و یادداری و انگیزش دانشجویان تکنولوژی آموزشی در درس طراحی آموزشی، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی.
فردانش،‌ هاشم (1390). مبانی نظری تکنولوژی آموزشی. تهران: سمت.
فرمهینی فراهانی، محسن (1378). فرهنگ توصیفی علوم تربیتی، تهران: اسرار دانش.
قندیلی، سید جواد (1389). «بررسی الگوی سازمان‌دهی برنامة درسی جاری سطح یک حوزة علمیه و ارائة ویژگی‌های مطلوب آن با توجه به رویکرد تلفیقی مضمون محور»، مجلة مطالعات تربیتی و روان‌شناسی، دورة یازدهم، شمارة 1.
کارآمد، حسین (1390). در جست‌وجوی راهکارهای تدوین متون درسی، تهران: مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
گوتک، جرالد ال. (1389). مکاتب فلسفی و آراء تربیتی، ترجمة محمد جعفر پاک سرشت، تهران: سمت.
لشین، سی.‌بی.، پولاک، جی. و سی. ام رایگلوث (1389). راهبردها و فنون طراحی آموزشی، ترجمة هاشم فردانش، تهران: سمت.
محمدپور، احمد (1388). «تحلیل داده‌های کیفی: رویه‌ها و مدل‌های انسان‌شناسی»، نامة انسان‌شناسی، دورة دوم، شمارة 10، تهران: انجمن انسان‌شناسی.
مشایخ، فریده (1393). دیدگاه‌های نو در برنامه‌ریزی آموزشی، چاپ چهاردهم، تهران: سمت.
ملکی، حسن (1384). «شیوة طراحی و تألیف کتاب درسی»، سخن سمت، شمارة 14، ص 9ـ22.
ملکی، حسن (1392). طراحی و تألیف کتاب درسی، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
ملکی، حسن (1396). هویت دینی برنامة درسی (جستاری در نظریة اسلامی برنامه درسی)، تهران: انتشارات آییژ.
موریسون، گی. آر.، راس، اس. ام. و جی. ای. کمپ (1387). طراحی آموزش اثربخش، ترجمة غلامحسین رحیمی دوست، ویرایش چهارم، اهواز: دانشگاه شهید چمران.
میک، یان (1394). پژوهش و نگارش کتاب درسی، ترجمة شهروز مرادزاده، و رامین گلشائی، تهران: سمت.
نصر، احمدرضا، جمالی زواره، بتول، نیلی، محمدرضا و محمد آرمند (1391). «تبیین معیارهای نگارشی و ساختاری تألیف و تدوین کتاب‌های درسی دانشگاهی رشته‌های علوم تربیتی، مشاوره و روان‌شناسی»، نامة آموزش عالی، سال پنجم 5، شمارة 18، ص 45ـ66.
Bartltt, L. E. & J. A. Morgan (1991). Choosing the College Textbook: Selection Checklist for Instructor Use Curriculum and Program Planning, ERIC. Edu. Collins English Dictionary.
Boswell C. & Sh. Cannon (2012). Introduction to Nursing Research, 3rd ed., MA: Jones & Bartlett Publishers Collins English Dictionary.
Hamilton, D. (1990). “What is a textbook?” Paradigm, 1(3). Available at http://www.ed.uiuc.edu/faculty/westbury/Paradigm/hamilton.htm retrieved on August 15, 2005.
Hannafain, M, J. & S. Land (1997). “The Foundations and assumption of technology enhanced, studentcentered learning environments”, Instruction Scinece, 25, pp. 167-202.
Harrison, A. G. (2001). “How do teachers and textbook writers model scientific ideas for students?”, Research in Science Education, 31, pp. 401-436.
Hey, J., Linsey, J., Agogino, A. & K. Wood (2008). “Analogies and metaphors in creative design”, International Journal of Engineering Education, 24(2): pp. 1-19.
Mayer, Richard E. (2009), “Multimedia learning”, Principles for Paragraphs, 2nd ed., http://www.physics.ohio-state.edu.
Nori, A. (2011). Develop a Conceptual Framework Program is Compatible with Brain, PhD Thesis University of Tarbiyat Modares.
Thomas, James & Angela Harden (2008), Methods for the Thematic Synthesis of Qualitative Research in Systematic Reviews, ESRC National Centre for Research Methods NCRM Working Paper Series Number (10/07), Social Science Research Unit, London.
Wilson, Ruth et al. (2003), The Web Experiment in Electronic Textbook Design, available at: proquest.umi.com.