بررسی اصول فرهنگ‌نویسی و فرآیندهای واژه‌‌گزینی (مورد مطالعه کتاب "فرهنگ اصطلاحات ادبی عربی_فارسی")

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه زبان ادبیات عرب، دانشکده ادبیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد، رشته مترجمی عربی، گروه زبان و ادبیات عرب، دانشکده ادبیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

چکیده

پیشگامان هر رشتة علمی همواره با پیدایش کلمات، اصطلاحات نوین، نخست؛ فرهنگ اصطلاحات آن علم را تدوین می‌‌کنند تا بتوانند راه تفهیم و تفاهم و گسترش آن علم را بگشایند. واژه‌گزینی و معادل‌‌سازی برای اصطلاحات در حوزة دانش‌‌های تخصصی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده است. وفور واژگان، اصطلاحات و تعبیرات در ادبیات و تنوع حوزه‌‌‌‌های موضوعات و فنون ادبی که زیرمجموعه‌‌های بسیاری نیز دارند، معادل‌‌یابی این ترکیبات و اصطلاحات را به یکی از مشکلات و چالش‌‌های فرهنگ‌‌نویسی دوزبانة عربی به فارسی در زمینة اصطلاحات ادبی بدل کرده است. این جستار کوشیده با روش توصیفی­ تحلیلی ضمن تبیین فرایندهای صرفی در واژه‌‌گزینی و معادل‌‌یابی در تألیف دانشگاهی با عنوان «فرهنگ واژگان و اصطلاحات ادبی عربی­ فارسی»، اصول و معیارهای مهم در فرهنگ‌‌نویسی تخصصی واژگان و اصطلاحات ادبی را بررسی کند. نتایج پژوهش حاکی از آن بود که در عین نقصان برخی مؤلفه‌‌های ظاهری و محتوایی کلان ساختار، تلاش شایان توجهی برای تدوین فرهنگ ‌‌لغتی جامع صورت گرفته است. همچنین بیشترین روشی که در خردساختار این فرهنگ لغت برای واژه‌‌گزینی اصطلاحات ادبی فارسی استفاده ‌شده، روش ترجمة قرضی و برای اصطلاحات عربی روش اشتقاق و ترکیب بوده است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Investigating the principles of dictionary writing and word selection processes (The subject of the study: The book "The dictionary of Arabic/Persian literary words and terms")

نویسندگان [English]

  • fatemeh akbarizadeh 1
  • azadeh Zamani Frushni 2
1 alzahra university literature faculty Arabic language and literature
2 دانشگاه الزهرا دانشکده ادبیات
چکیده [English]

The pioneers of every scientific field always compile the first dictionary of terms for that science with the creation of new words, terms and combinations, so that they can create a way for understanding and expansion of that science, since the best and the fastest way to learn the exact equivalent of terms is to refer to the dictionary of terms specified for that science. Therefore, word selection and equivalence for terms in the field of specialized knowledge is of significant importance. Since there are lots of words, terms and interpretations in the field of literature and each one is related to one of the subjects and literacy techniques such as innovation, prose, rhetoric, criticism, linguistics, etc., and each of these collections has many subcategories therefore, finding the equivalence of these combinations and terms is one of the problems and challenges of bilingual Arabic-Persian lexicography in the field of literary terms. By explaining the morphological processes of word selection and equivalence in the dictionary of Arabic/Persian literary words and terms, this essay tries to analyze the important principles and criteria in the specialized lexicography of words and literary terms. Analyzing the Arabic and Persian word selection process of this book indicates that, despite the lack of some essential apparent and content components, the most used method among the microstructure components for word selection of Persian literary terms is the borrowed translation method and for Arabic terms is the derivation and combination method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • lexicography
  • literary terms
  • word selection
  • Arabic-Persian vocabulary and literary terms

مراجع

آزادفر، رؤیا، کریمی دوستان، غلامحسین (۱۳۹۴)،سیری برتاریخ فرهنگ‌نویسی، سومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های کاربردی در مطالعات زبان، ‌‌۱­۱۸.
آلارتو، آنتونی (۱۳۸۵)، درآمدی بر زبانشناسی تاریخی، ترجمة یحیی مدرسی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اسلامی.
ابن عقیل، عبدالله بن عبدالرحمن (۱۹۶۴)، شرح ابن عقیل. مصر: المکتبة التجاریة الکبری.
احمدی گیوی، حسن، انوری، حسن (۱۳۹۰)، دستور زبان فارسی ۲، ویرایش چهارم، چ اول، تهران، فاطمی.
بوشوشة، ایمان، صالح، غریبی (۲۰۱۷)،ترجمة المصطلح اللسانی و مشکلاته (نماذج تطبیقیة من المعاجم التخصصیة). مجلة الآداب و اللغات جامعة العربی التبسی­ تبسة، ع ۴، 146­158.
بهارلو، هادی، محمودیان، سونیا سادات (۱۳۹۸)، تعریف واژه اصطلاح با تکیه‌بر زبان‌شناسی پیکره‌ای، مجموعه مقالات همایش ملی فرهنگ‌نگاری دوزبانه، ۱۵۱­۱۵۵.
بیکر، مونا (۱۳۹۳)، به‌عبارت‌دیگر، ترجمة علی بهرامی، تهران، رهنما.
بیکر، مونا و گابریئلا سالدینا (۱۳۹۶)، دایرة المعارف مطالعات ترجمه، ترجمة حمید کاشانیان، تهران، نشر نو.
بنی طبا، شیرین (1396)، نقد وبررسی معادل گزینی تعبیرها و ترکیب‌های اصطلاحی در فرهنگ فارسی به عربی عنایت‌الله فاتحی نژاد، تهران، دانشگاه تهران.
توکلی، محمودرضا، مصطفوی‌نیا، سید محمد رضی، ناصری، مهدی (۱۳۹۲)، فرهنگ واژگان و اصطلاحات ادبی عربی/فارسی، قم، دانشگاه قم.
جعفری، زهرا (۱۳۹۲)، مروری بر مقوله نقد فرهنگ لغت و مبانی آن، ویژه‌نامه نامه فرهنگستان (فرهنگ‌نویسی)، شماره 5 و 6، 75­92.
جمالی، زواره و همکاران (۱۳۸۷)، معیارهای ارزیابی کتاب‌های درسی دانشگاهی، مجله پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، دوره ۱۳، شماره ۱، ۷­۱۳.
حق‌شناس، علی و همکاران (1381)، فرهنگ‌نویسی دوزبانه ضرورت‌‌ها و مشکلات، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، 66­71.
داوری، حسین (۱۳۹۸)، آسیب‌‌شناسی شیوه معادل‌‌گزینی در فرهنگ معاصر کیمیا، مجله پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، شماره 24، 139­155.
داوری، حسین (1399)، ارزیابی و نقد شیوه مدخل گزینی و معادل‌یابی در فرهنگ موضوعی فارسی به انگلیسی کولین ترنر، مجله پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، س 24، شماره 47، 34­53.
دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۷۷)، لغت‌نامه دهخدا، ج ۱۲، چ دوم از دورة جدید، تهران، دانشگاه تهران.
دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۷۷)، لغت‌نامه دهخدا، ج 11، چ دوم از دورة جدید، تهران، دانشگاه تهران.
ذکاوت، میرمحمود (1392)، بررسی فرایندهای واژه‌سازی در زبان‌های عربی وفارسی، تبریز، دانشگاه شهید مدنی.
رحمانی، عبدالرزاق، ظفرآبادی، حانیه (۱۴۰۰)، ارزیابی و نقد کیفیت کتاب صرف و نحو عربی اثر عباس ماهیار (براساس معیار ده‌گانه منصوریان)، مجله پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، دوره ۲۵، شماره ۴۸، ۱۶۰­۱۸۳.
رزم‌آرا، مرتضی (۱۳۸۰)، فرهنگ معاصر عربی­ فارسی، مقالات و بررسی‌ها، شماره ۶۹، ۲۸۳­۲۸۹.
رزیجی، محمد (1395)، مشکل ترجمه اصطلاحات در دوزبان عربی و فارسی (پژوهشی برای تألیف یک فرهنگ سه‌زبانه تخصصی کامپیوتر «عربی­ فارسی­ انگلیسی، تهران، دانشگاه علامه طباطبایی.
شریفی، ساغر (1387)، نقد و معرفی کتاب: راهنمای فرهنگ‌نگاری عملی آکسفورد، سو اتکینز و مایکل راندل، انتشارات دانشگاه آکسفورد، 2008، مجله زبان و زبان‌‌شناسی، دوره 4، ش 7، پیاپی 7، 150­168.
شریفی، ساغر و فریبا قطره (1398)، درآمدی بر فرهنگ نویسی، تهران، کتاب بهار.
شقاقی، ویدا (۱۳۹۵)، مبانی صرف، چ نهم، تهران، سمت.
صابری، علی (۱۳۸۸)، فرهنگ‌نامه مهارت‌های ادبی سه‌زبانه «عربی­ انگلیسی­ فارسی» و بالعکس، چ اول، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی (تهران مرکزی).
صدیقی، کلثوم (1394)، رویکردی نوین به فرایند واژه‌گزینی در زبان عربی، مجله زبان و ادبیات عربی (مجله ادبیات و علوم انسانی سابق)، ش12، 155­177.
عزیز محمدی، فاطمه (۱۳۸۲)، بررسی برخی فرایندهای رایج قرض‌گیری در زبان فارسی، علوم اطلاع‌رسانی، دوره ۱۸، ش ۳ و ۴، پیاپی ۴۰، ۷۱­۷۴.
فرحزاد، فرزانه (۱۳۹۴)، فرهنگ جامع مطالعات ترجمه، تهران، نشرعلمی.
هلموت فلبر هلموت (۱۳۸۱)، مبانی اصطلاح‌شناسی، ترجمة محسن عزیزی، تهران، مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران.
فهمی حجازی، محمود (2018)، الأسس اللغویة لعلم المصطلح. قاهره، مکتبة غریب.
گروه‌ واژه‌گزینی (۱۳۸۸)، اصول و ضوابط واژه‌گزینی همراه با شرح و توضیحات، مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
مشیری، مهشید (1369)، ساختارفرهنگ‌ها و واژه‌نامه‌های تخصصی، مجله علوم انسانی. ش 3 و 4، 103­106.
نواب‌زاده‌ شفیعی، سپیده (1393)، تغییرات معنایی و کاربردی وام‌واژه‌های زبان فرانسه در فارسی، مجله علم زبان، شماره 3، 107­128.
هاشمی میناباد، حسن (۱۳۸۶)، مجموعه مقالات فرهنگ‌نگاری، چ اول، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
 
 
Alan Davies, Catherine Elder.(2004), The Handbook of Applied Linguistics, Blackwell Publishing Lt.
Aliyevna, Sodikova Sevinch. (2023), Analysis Of Bilingual Dictionaries And Grammars Based On Arabic And Persian-Tajik, European International Journal of Pedagogics, V3. 29-32.
Alkiyumi, Mohammed (2023), The creative linguistic achievements of Alkhalil bin Ahmed Al-Farahidi, and motives behind his creations: A case study, Cogent Arts & Humanities, 10: 1, 1-19.
Anderson, S.R.(1992), A- Morphous Morphology, Cambridge University Press.
Aronoff, M. & Fudeman, K. (2011), What is Morphology, Oxford, Blackwell, Publishin.
Asfour, M. (2003), Problems in Modern English-Arabic Lexicography, Zeitschrift Für Arabische Linguistik, 42, 41–52.
Atkins, B.T.S & Michael Rundell (2008), The Oxford Guide to Practical Lexicography, New York, Oxford University Press.
Baalbaki, Ramzi (2014), The Arabic lexicographical tradition: from the 2nd/8th to the 12th/18th century, Leiden Boston, Brill.
Begmatova Zakhra, Sadullayeva Nodira, Usmonova Nasiba (2019), The school Of Arabic Lexicography, International Journal of Innovative Technologies in Social Science, 2(14).
Boiij, G. (2007), The Grammar of Words, Oxford University Press.
Boudelaa, S., & Marslen-Wilson, W. D. (2001), The time-course of morphological, phonological and semantic processes in reading Modern Standard Arabic. In J. D. Moore & K. Stenning (Eds.), Proceedings of the Twenty Third Annual Meeting of the Cognitive Science Society (138-43), Edinburgh, Scotland.
Glanville, P.J. (2018), The Lexical Semantics of the Arabic Verb, Oxford: Oxford University Press.
Hanifah, N.N. (2021), The Origin of Arabic Lexicography: Its Emergence and Evolution. HuRuf Journal, International Journal of Arabic Alied Linguistic, 238-251.
Hartmann, R. R. K., & James, G. (1998), Dictionary of lexicography, London, Routledge.
Hartmann, R.R.K. & Gregory James (1986), The History of Lexicography, Amsterdam, John Benjamins Publishing Company.
Hartmann, R.R.K. (1992), Learner's References: from the Monolingual to the Bilingual Dictionary, Euralex' 92 Proceeding.
Haywood, John A. (1960), Arabic lexicography: Its History,Its Place, in the General History of lexicography, Leiden.
Howard Jackson.(2002), Lexicography-An Introduction, London, Routledge.
Krenkow, F. (1924), The Beginning of Arabic lexicography till the time of al-Jauhari, with special reference to the work of Ibn Duraid, Journal of the Royal Asiatic Society, 56(S1),.255-270.
Landau, Sidney I. (1989), Dictionaries: The Art and Craft of Lexicography, Cambridge, Cambridge UniversityPress.
Spears. A . Richard (1975), Dictionary of Grammar Terminology, USA, Natoinal Text Book Company.
Stringer, David. (2023), Lexical Semantics and Morphological Productivity in Arabic: Incorporating Patterns in Pedagogical Lexicography. In M. Larouz, H. Laabidi, M. Mliless & F. Akki (Eds.), In book: Proceedings of Transformations of Meaning and Investments in the Field of Alied Linguistics: The Doha Historical Dictionary of Arabic Language as a Case. Meknes, Morocco, University Moulay Ismail Press. 16-38.
پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی
دوره 27، شماره 52
شهریور 1402
صفحه 88-115

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار