نقد ساختاری کتاب اخلاق اسلامی؛ مبانی و مفاهیم، براساس مدل‌های تحلیل محتوای توصیفی و ارتباطی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گرایش اخلاق اسلامی، دانشگاه معارف اسلامی، قم، ایران

2 دکترای فلسفة تعلیم و تربیت، مجتمع علوم انسانی پژوهشی، دبیر گروه مبانی اندیشه، قم، ایران

چکیده

کتاب درسی به‌لحاظ ساختاری شاخص‌هایی دارد که درسی بودن آن را نشان می‌دهد. در این ساختار، هر درس باید حداقل دارای معیارهای اهداف، مقدمه یا پیش‌سازمان‌دهنده، متن، خلاصه، تمرین و منابعی برای مطالعة بیشتر - در حد مطلوب - باشد؛ در غیر آن، سطح کیفی آموزش کاهش می‌‌یابد. بنابراین، یکی از شیوه‌های اصلی برای ارزیابی کیفیت کتاب‌های درسی، نقد و بررسی آن‌ها به‌لحاظ شاخص‌های ساختاری است. از آنجا که «درس اخلاق اسلامی» از دروس عمومی دانشجویان در کلیه رشته‌های دانشگاهی است، در مقالة حاضر یکی از کتاب‌های نگارش‌یافته در این زمینه نقد شده و آن، اخلاق اسلامی؛ مبانی و مفاهیم، اثر مهدی علیزاده و جمعی از پژوهشگران است که در سال 1389 تألیف کرده‌اند. روش‌ استفاده شده برای نقد کتاب، روش تحلیل محتوای کمّی است. این تحلیل دارای هفت مدل در دو حوزة توصیفی و ارتباطی بوده، اما تنها امکان اجرای پنج مدل وجود داشت. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که کتاب مورد نظر به‌رغم برتری نسبت به کتاب‌های هم‌تراز، به‌لحاظ ساختاری، دارای اشکالات جدی و نیز فاقد بخش‌های مهم مقدمه، خلاصه و منابعی برای مطالعه بیشتر است. براساس تحلیل محتوای توصیفی، 89 درصد اهداف و 36 درصد تمرین‌ها مطلوب نیستند و براساس تحلیل محتوای ارتباطی، 92 درصد اهداف با محتوا مرتبط‌اند؛ اما میان 35 درصد اهداف با تمرین‌ها ارتباطی وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A structural and critical review of the textbook: Islamic Ethics: Principles and Concepts Based on descriptive and relational content analysis models

نویسندگان [English]

  • Somayeh Sadat Mousavi 1
  • Reza Habibi 2
1 PhD student in Islamic Ethics, University Islamic Sciences, Qom, Iran
2 PhD in Philosophy of Education, The Humanities Inistitute, Secretary of the Department of Thought Principles, Qom, Iran
چکیده [English]

A textbook has a set of characteristics that show its educational structure. Structurally, each lesson of a textbook should at least include goals, a pre-organizer, a text, a summary, a practice and resources for further study. A book that does not meet these standards desperately lowers the quality of education. Therefore, one of the main ways to evaluate the quality of textbooks is to review them critically in terms of structural indicators. Since Islamic Ethics is a general course for all the students of academic disciplines, we decided to critically review Islamic Ethic: Principles and Concepts that is one of the textbooks in this field. ‎This book was written by Dr. Mehdi Alizadeh and his colleagues in 2011. Among different methods of textbook critical review, the method of quantitative content analysis has been used in this paper. This kind of analysis includes seven models in both descriptive and relational domains that just five models among them were applicable in this study. The results show that this book, despite its relative superiority to other relevant books, has serious drawbacks in terms of structure. This book lacks important sections such as pre-organizer, summary, and resources for further reading. According to the descriptive content analysis, 89% of the goals and 36% of the exercises are nonstandard. According to relational content analysis, 92% of the goals are related to the content, but 35% of the goals are not related to the exercises.

کلیدواژه‌ها [English]

  • structural criticism
  • university textbooks
  • textbook
  • descriptive content analysis
  • relational content analysis

مراجع

آرمند، محمد و حسن ملکی (1391). مقدمه‌ای بر شیوه طراحی و تألیف کتاب‌ها درسی، تهران: سمت.
بلوم، بنجامین سمیوئل، انگهارت، ماکس دی و ... (1374). طبقه‌بندی هدف‌های پرورشی (کتاب اول): حوزة‌شناختی، ترجمة علی‌اکبر سیف و خدیجه علی‌آبادی، تهران: رشد.
پارسا، محمد (1372). روان‌شناسی یادگیری بر بنیاد نظریه‌ها، تهران: بعثت.
تقی‌پور، علی (۱۳۹۰). برنامه‌ریزی آموزشی، تهران: آگه.
حبیبی، رضا (1390). برنامه‌ریزی درسی، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه.
حسن مرادی، نرگس (1395). تحلیل محتوای کتاب درسی، چاپ چهارم، تهران: آییژ.
حسن‌زاده، رمضان (1393). روش تحقیق کاربردی، چاپ سوم، تهران: روان.
حسینی، سیدمحمدحسین و معصومه مطّور (1391). «نقدی بر کتاب‌های درسی دانشگاهی رشته علوم تربیتی در ایران»، پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، شمارة 26، ص119ـ142.
رایف، دانیل، لیسی، استفن و جی. فردریک (1391). تحلیل پیام‌های رسانه‌ای کاربرد تحلیل محتوای کمّی در تحقیق، ترجمة مهدخت بروجردی علوی، چاپ چهارم، تهران: سروش.
رسولی، مهستی و زهرا امیرآتشانی (1393). تحلیل محتوا با رویکرد کتاب‌ها درسی، چاپ دوم، تهران: جامعه‌شناسان.
رضی، احمد (1388). «شاخص‌های ارزیابی و نقد کتاب‌های درسی دانشگاهی»، سخن سمت، شمارة 21، ص 21ـ30.
شریفی‌نیا، محمد (1389). مبانی و اصول طراحی کتاب درسی، قم: المصطفی (ص).
علیزاده، مهدی، عالم‌زاده نوری، محمد، مظاهری سیف، حمیدرضا و ... (1389). اخلاق اسلامی؛ مبانی و مفاهیم، قم: معارف.
فتحی‌واجارگاه، کورش (۱۳۹۵). اصول برنامه و مفاهیم اساسی برنامه درسی، تهران: استادان.
قاسمی، حمید، ایزدپرست، لیلا و سارا کشکر (1394). روش‌شناسی نقد و بررسی کتاب، تهران: جامعه‌شناسان.
قائدی، محمدرضا و علیرضا گلشنی (1395). «روش تحلیل محتوا، از کمّی‌گرایی تا کیفی‌گرایی»، روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی، شمارة 23، ص57 ـ82 .
کیان‌ارثی، فرحناز، سیف، علی‌اکبر و علی دلاور (1393). «اثربخشی ساختار متون درسی، پیش‌سازمان‌دهنده، و هدف‌های آموزشی بر میزان درک مطلب، سرعت مطالعه و نگرش به متن»، پژوهش و نگارش کتاب‌ها دانشگاهی، شمارة 32، ص1ـ 18.
لشین، سینتیا بی.، پولاک، جولین و چارلز ام. رایگلوث (1384). راهبردها و فنون طراحی آموزشی، ترجمة هاشم فردانش، چاپ سوم، تهران: سمت.
معاونت پژوهش (1382). در جست‌وجوی راهکارهای تدوین متون درسی، قم: مؤسسه امام خمینی(ره).
موریسون، گری آر، استیون، ام روس و جرالدکی لمب (1387). طراحی آموزش اثربخش، ترجمة غلامحسین رحیمی دوست، اهواز: دانشگاه شهید چمران.
نادری، عزت‌الله و مریم سیف‌نراقی (1391). روش‌های تحقیق و چگونگی ارزشیابی آن در علوم انسانی، تهران: ارسباران.
نوریان، محمد (1394). روش‌های ارزشیابی کتاب‌های درسی با تأکید بر تحلیل محتوای کمّی و کیفی، تهران: شورا.
 
Bailey, Stephen (2011). Academic Writing A Handbook for International Students, Routledge, 3 rd ed., London & New York.
Dinçer, Serkan (2018). “Content analysis in for educational science research: Meta-analysis, meta-synthesis, and descriptive content analysis”, Bartın University Journal of Faculty of Education, Turkey, pp. 176-190.
Hartley, James (2004). “Designing instructional and informational text”, Handbook of Research on Educational Communications and Technology, Keele University, pp. 917-947.
Hayes, Nicky & Robert. J. Sternberg (September-October 2017). “How should textbook authorship count in evaluating scholarly merit, or should It count at all?”, Recovery 16 February 2020. from www.aaup.org
Lepionka, Mary Ellen (2003). Writing and Developing Your College Textbook, Atlantic Path Pub.
Simpson, Elizabeth (1966). The Classification of Educational Objectives in the Psychomotor Domain, University of Illinois, Urbana, Illinois.
Walker, Decker (1997). Curriculum and Alms Published by Teachers College Press, 1234, New York: Amsterdam Avenue.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار