آسیب‌شناسی کتاب‌های دستور زبان فارسی (مطالعة موردی مبحث شرط)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، دانشگاه اصفهان، دانشکدة زبان‌های خارجی، گروه زبان و ادبیات عربی، اصفهان، ایران

چکیده

بررسی نارسایی‌ها و کاستی‌های کتاب‌های دانشگاهی دستور زبان فارسی اولین و مهم‌ترین گام در راستای شناخت عمیق ویژگی‌های ساختاری زبان فارسی و تدوین دستوری جامع و کارآمد خواهد بود. در زبان فارسی به برخی از مباحث دستوری، از جمله مبحث «شرط»، توجه چندانی نشده و نیز در کتاب‌های دستور، الگوی توصیفی منظمی برای آن تعیین نگردیده است. بر این اساس، در پژوهش حاضر سعی می‌شود با نقد و بررسی مبحث «شرط»، در مجموعه‌ای از مهم‌ترین کتاب‌های دستور فارسی، کارایی و نقاط ضعف و قوت هریک از این کتاب‌ها بررسی گردد تا دستور‌پژوهان به ابعاد نهفته‌ای از الگوهای ساختاری زبان فارسی توجه نمایند. از این‌رو، 10 کتاب از کتاب‌های معتبر دستور فارسی که غالباً مورد استناد پژوهشگران و دستور‌پژوهان قرار می‌گیرد، انتخاب شده و مبحث «شرط» هر یک بر پایة روش وصفی - تحلیلی بررسی گردیده است. مهم‌ترین دستاوردهای پژوهش حاضر این‌که بیشتر دستورهای نگاشته شده با رویکرد سنتی و نیز دستورهای تدوین‌یافته بر پایة مبانی زبان‌شناسی در بررسی ساختار جمله‌های شرطی در ویژگی‌هایی چون جامعیت نداشتن، اختلاف در اصطلاح‌گزینی، نبود نظم و انسجام منطقی در دسته‌بندی‌ مقوله‌های دستوری، تقلید از دستورهای بیگانه، نقد و تحلیل نکردن آراء و نظرات پیشین و نیز در هم ‌آمیختن گونه‌های مختلف زبان مشترک هستند. این امر اهمیت بررسی دقیق و موشکافانه هر یک از مباحث دستور فارسی را بیش از پیش آشکار می‌سازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Pathology of Persian grammar books (Case study: Conditional sentences)

نویسنده [English]

  • Somayeh Kazemi Najafabadi
Assistant Professor, Isfahan University, Faculty of Foreign Languages, Arabic Language and Literature, University of Isfahan, Isfahan, Iran
چکیده [English]

The study of the inadequacies and shortcomings of the Persian grammar books is the first and most important step towards a deep understanding of the structural characteristics of Persian language and writing a comprehensive and efficient grammar book. In Persian grammar books, some grammatical topics such as “conditional sentences”, neither have received adequate attention nor any regular model was developed to describe them. Accordingly, the present study tried to review the discussions of ‎“conditional sentence”‎ in the most important Persian grammar books and analyze their strengths and weaknesses in this regard. This helps grammarians pay attention to the latent dimensions of the structural patterns of the Persian language. Therefore, 10 major Persian grammar books that are often referred to by scholars and grammarians were selected and the topic of “conditional sentences” of each of them was studied based on descriptive-analytical method. The most important results of this research indicated that in the section of the “conditional sentences” of the most Persian grammar books that are based on traditional or linguistic approaches, there are common features such as incomprehensiveness, inconsistent terminology, logical inconsistency in the classification of grammatical categories, imitation of foreign grammars, absence of criticizing and analyzing previous theories and ideas, as well as mixing different varieties of language. This highlights the importance of a careful and meticulous study of each of the issues of Persian grammar.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian language
  • grammar books
  • conditional sentences
  • critical review
انوری، حسن و احمدی گیوی (1370). دستور زبان فارسی 2، 2 جلد، چاپ ششم، تهران:  فاطمی.
ایزدی، پرویز (1384). برنامه‌ریزی در حوزة زبان و اصطلاح‌شناسی: گامی به سوی تقویت و توسعه فرهنگ ملی (مجموعه مقالات دومین هم‌اندیشی واژه‌گزینی و اصطلاح‌شناسی)، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، نشر آثار.
باطنی، محمدرضا (1384). توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی، چاپ شانزدهم، تهران: امیر کبیر.
خانلری، پرویز (1370). دستور زبان فارسی، چاپ دوازدهم، تهران: توس.
خطیب رهبر، خلیل (1367). دستور زبان فارسی (کتاب حروف اضافه و ربط)، چاپ دوم، تهران: سعدی.
خیام‌پور، عبدالرسول (1389). دستور زبان فارسی،چاپ پانزدهم، تبریز: ستوده.
دبیرمقدم، محمد (1383). «زبان فارسی و نظریه‌های زبانی: در جست‌وجوی چارچوبی برای تدوین دستور جامع زبان فارسی»، ویژه‌نامة نامه فرهنگستان (دستور)، شمارة 1، ص 93ـ 129.
رحیمیان، جلال و عطاالله سنچولی (1390). «تأثیر جنبه‌های صوری، نحوی و معنائی فعل بند پایه بر محتوای معنائی بند پیرو»، نشریه ادب و زبان دانشگاه شهید باهنر کرمان، شمارة 30، ص 147ـ 169.
زندی‌مقدم، زهرا (1385). «نگاهی به سنت دستورنویسی در زبان فارسی»، ویژه‌نامة فرهنگستان (دستور)، شمارة 2، ص 114ـ141.
سمائی، فرشید (1384). مکاتب اصطلاح‌شناسی و گرایش‌های فرهنگستان سوم (مجموعه مقالات دومین هم‌اندیشی واژه‌گزینی و اصطلاح‌شناسی)، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، نشر آثار.
شریعت، محمد جواد (1375). دستور زبان فارسی، چاپ هفتم، تهران: اساطیر.
شفائی، احمد (1363). مبانی علمی دستور زبان فارسی، تهران: نوین.
فرشیدورد، خسرو (1392). دستور مفصل امروز، چاپ چهارم، تهران: سخن.
قریب، عبدالعظیم، همایی، جلال، یاسمی، رشید، بهار، ملک‌الشعرا و بدیع‌الزمان فروزانفر (1373). دستور زبان فارسی (پنج استاد)، چاپ یازدهم، تهران: نشر جهان دانش.
کاظمی نجف‌آبادی، سمیه، ابن‌الرسول، سیدمحمدرضا و منصوره زرین‌کوب (1395). «حرف شرط ’اگر‘ در دستور زبان فارسی و معادل‌های آن در زبان عربی»، فنون ادبی، سال هشتم.
کاظمی نجف‌آبادی، سمیه (1393). أسلوب الشرط بین العربیةوالفارسیة (دراسة تقابلیة)، پایان‌نامة دکتری، دانشگاه اصفهان: دانشکدة زبان‌های خارجی.
محتشمی، بهمن (1370). دستور کامل زبان فارسی، تهران: اشراقی.
مشکوة‌الدینی، مهدی (1370). دستور زبان فارسی بر پایة نظریة گشتاری، چاپ دوم، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
مشکوة‌الدینی، مهدی (1384). دستور زبان فارسی (واژگان و پیوندهای دستوری)، تهران: سمت.
مشکور، محمد جواد (1339). دستورنامه در صرف و نحو زبان فارسی، چاپ هفتم، تهران: مؤسسه مطبوعاتی شرق.
نجفی پازوکی، معصومه (1389). «نقد و بررسی مبحث فعل مرکب در کتاب‌های زبان فارسی دورة متوسطه»، فصلنامة نوآوری‌های آموزشی، سال نهم، شمارة‌35.