بدایه‌ای که بدایه نیست: آسیب‌شناسی کتاب بدایةالحکمه به‌مثابه متن آموزش فلسفه اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، دانشگاه رازی، دانشکده ادبیات، گروه فلسفه اسلامی و علوم انسانی، کرمانشاه، ایران

چکیده

اکثر صاحب نظران، مدرسان و حتی دانشجویان فلسفه معتقدند که نظام آموزشی دانشگاه در رشتة فلسفه اسلامی، ناکارآمد و دافعة آن بیش از جاذبه آن است. این وضعیت نامطلوب، معلول علل متعددی است که متن آموزشی یکی از مهم‌ترین این مؤلفه‌هاست. هدف این نوشتار بررسی آسیب‌شناسانة کتاب بدایةالحکمه - اصلی‌ترین کتاب آموزشی در مقطع کارشناسی رشتة فلسفه اسلامی - است که علامه محمدحسین طباطبایی به سال 1390 ﻫ.ق آن را نگاشته است. این کتاب منبع رایج و اصلی برای 24 واحد در رشتة فلسفة اسلامی است و گرچه اکثر استادان فلسفه ضمن اذعان به ویژگی‌های مثبت این اثر، آن را یک متن آموزشی مناسب نمی‌دانند، به نظر می‌رسد مقام علمی نویسنده - و البته نبود منبع مناسب دیگر - سبب شده است که تاکنون نوشتار مستقل و مفصلی دربارة نقص‌های آموزش این کتاب ارائه نشود. درواقع، گرچه کتاب بدایةالحکمه به‌لحاظ آموزشی نقاط قوت و مثبتی دارد، اما نقاط ضعف و نقص‌های آن به‌قدری جدی و مهم است که به‌طور قطع می‌توان مدعی شد کتاب فاقد ویژگی‌های لازم منبعی برای آموزش فلسفة اسلامی است و تأثیرات منفی آن در آموزش فلسفه از فواید آن بیشتر است. در این مقاله، ضمن معرفی اجمالی کتاب مورد نظر و ارائة نقاط مثبت آن، به‌تفصیل، نقص‌ها و ضعف‌های آن بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An introductory book that is not an introductory, a pathological review of The Elements of Islamic Metaphysics (Bidayat al-Hikmah) as a textbook for teaching Islamic philosophy

نویسنده [English]

  • Abbas-Ali Mansouri
Assistant Professor, Razi University, Faculty of Literature, Department of Islamic Philosophy, Kermanshah, Iran
چکیده [English]

Most scholars, teachers and students of philosophy believe that the university educational program in the field of Islamic philosophy is dysfunctional so that its repulsion is greater than its fascination. This situation is due to several causes and among them, textbook is one of the most important causes. ‎The purpose of this article is to pathologically review the book Bidayat al-Hikmah, written by Allameh Mohammad Hossein Tabatabai (1970) as the most popular textbook in the undergraduate course of Islamic philosophy. This book is a common and main source for 24 units in the field of Islamic philosophy. Although professors of philosophy mostly acknowledge the positive features of this work, they believe that it is not an appropriate textbook. Seemingly the academic status of its writer – as well as the absence of a proper alternative source ‎–‎ were factors that have caused it receive no independent and detailed review so far. In fact, although the book Badayat al-Hikma has educational strengths, its weaknesses are so important that it can be said with certainty that it lacks the necessary features as a source for teaching Islamic philosophy; and its negative effects on teaching philosophy outweigh its benefits. This article, while briefly introducing the book and presenting its strengths, examines in detail its shortcomings and weaknesses.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Badayat al-Hikma
  • Islamic philosophy
  • Teaching Philosophy
  • academic philosophy
  • pathology of philosophy
اسعدی، علیرضا (1391). درس‌نامة فلسفه براساس بدایةالحکمه علامه طباطبایی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
اسلامی، حسن (1384). «فلسفة اسلامی و فلسفه غرب در آینه متون آموزشی»، مجلة آینه پژوهش، شمارة 92، ص 2ـ21.
اکبری، رضا (۱۳۸۴). «نقد و بررسی نظام آموزش فلسفه در دانشگاه‌های کشور، ارائة راهی نو»، مجله نقد و نظر، شمارة 37 و 38، ص 321ـ327.
اکرمی، موسی (۱۳۸1). «فلسفه اسلامی نگاهی به ویژگی‌های آسیب‌شناسی و وظیفة کنونی»، نامة فلسفه، شمارة 12.
امید، مسعود (1385). «تأملی در مختصات دانش فلسفه و فلسفه‌ورزی»، مجلة فلسفه و کلام، شمارة 10،
ص 35ـ45.
بهشتی، احمد (1385). «الگوهای سنتی و جدید آموزش فلسفه اسلامی»، مجموعه مقالات همایش بررسی متون و منابع حوزه‌های فلسفه، کلام، ادیان و عرفان، ج ۲، به کوشش دکتر حسین کلباسی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و علوم انسانی.
پورحسن، قاسم (۱۳۸۵). «ضرورت‌ها و اولویت‌های پژوهش و تدوین متون جدید در فلسفه»، مجموعه مقالات همایش بررسی متون و منابع حوزه‌های فلسفه،کلام، ادیان و عرفان، ج ۳، به کوشش دکتر حسین کلباسی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و علوم انسانی.
پورحسن، قاسم (۱۳8۸). «دارالحکمة تهران (شیوة تعلیم و تدریس فلسفه در دانشگاه‌های ایران نیازمند تحول پایه‌ای و بنیادین است)»، خردنامة همشهری، شمارة 33 و34.
حقانی زنجانی، حسین (1392). شرح نهایة الحکمه، ج 1 و 2، تهران: دانشگاه الزهرا.
حکمت، نصرالله (۱۳۸۵). «انجماد فلسفة اسلامی در عصر حاضر»، مجموعه مقالات همایش بررسی متون و منابع حوزه‌های فلسفه، کلام، ادیان و عرفان، ج ۳، به کوشش دکتر حسین کلباسی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و علوم انسانی.
حکمت، نصرالله (۱۳۹۳). «فلسفة کارا و زنده: گفت‌وگو با دکتر نصرالله حکمت»، سورة اندیشه، شمارة
78ـ 79.
خرمشاهی، بهاء‌الدین (۱۳۷۷). فرار از مدرسه: زندگی نامة خودنوشت، تهران: جامی.
خوانساری، محمد (1385). «متون درسی فلسفه اسلامی و متون فلسفه غربی و تاریخ‌های فلسفه»، مجموعه مقالات همایش بررسی متون و منابع حوزه‌های فلسفه،کلام، ادیان و عرفان، ج ۲، به کوشش دکتر حسین کلباسی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و علوم انسانی.
ذهبی، سید عباس (۱۳۸۵). «پویایی فلسفه اسلامی و راهکارهای آن»، مجموعه مقالات همایش بررسی متون و منابع حوزه‌های فلسفه، کلام، ادیان و عرفان، ج ۲، به کوشش دکتر حسین کلباسی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و علوم انسانی.
ربانی گلپایگانی، علی (1371). ایضاح الحکمه، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
زاهدی، محمد صادق (1393). «فلسفه کاربردی و میان‌رشتگی»، فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، دورة ششم، شمارة 2.
سعیدی روشن، محمدباقر (1390). بدایةالحکمه به شیوة پرسش و پاسخ، قم: دارالفکر، اندیشه مولانا.
شجاعی جوشقانی، مالک (1397). «ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺑﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﺭﯾﺰﯼ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﻭ ﻣﺘﻮﻥ ﺩﺭﺳﯽ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻫﯽ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺩﺭ ﺍﯾﺮﺍﻥ»، ﭘﮋﻭﻫﺶ ﻭ ﻧﮕﺎﺭﺵ ﮐﺘﺐ دانشگاهی، شمارة 24.
شیخ رضایی، حسین (۱۳۸۸). «تفکر اینجا و آنجا (مقایسة تحلیلی نظام آموزش فلسفه بین ایران و غرب)»، خردنامة همشهری، شمارة ۳۳ و۳۴.
شیروانی، علی (1375). التمهید فی‌الحکمه الالهیه، قم: دارالعلم.
شیروانی، علی (1398). ترجمه و شرح بدایةالحکمه، قم: دارالفکر.
صابری نجف آبادی، ملیحه (۱۳۹۳) «ضرورت تدوین کتاب فلسفه اسلامی با رویکرد آموزشی»، مجلة پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، شمارة ۳۳.
طالب‌زاده، سید حمید (1385). «بحران در آموزش فلسفة اسلامی»، مجموعه مقالات همایش بررسی متون و منابع حوزه‌های فلسفه، کلام، ادیان و عرفان، ج 3، به کوشش دکتر حسین کلباسی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و علوم انسانی.
طباطبایی، محمدحسین (1390ﻫ.ق). بدایةالحکمه، قم: دارالحکمه.
غرویان، محسن و سید محمدرضا طالبیان (1386). بدایةالحکمه (مصطلحات انگلیسی/فارسی)، قم: دارالفکر.
کدیور، محسن (1385). «بررسی متون آموزشی فلسفه اسلامی»، مجموعه مقالات همایش بررسی متون و منابع حوزه‌های فلسفه، کلام، ادیان و عرفان، ج ۱، به کوشش دکتر حسین کلباسی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و علوم انسانی.
کدیور، محسن (۱۳۸۶). «نقد حال فلسفه (1) و (2)»، ماهنامة بازتاب اندیشه، شمارة ۸۵ ، ص 39ـ48.
کرمانی، طوبی (۱۳۸۵). «وضعیت کنونی آموزش فلسفه اسلامی در ایران و ارائة راهکارهایی برای بهبود آن»، مجموعه مقالات همایش بررسی متون و منابع حوزه‌های فلسفه، کلام، ادیان و عرفان، ج 3، به کوشش دکتر حسین کلباسی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و علوم انسانی.
گرامی، محمدعلی (1393). آغاز فلسفه (ترجمة بدایةالحکمه)، قم: بوستان کتاب قم.
مصباح یزدی، محمد تقی (1387). درآمدی بر آموزش فلسفه، تهران: نشر شفق.
مصطفوی، شمس الملوک (۱۳۸۴). «آسیب شناسی فلسفه در ایران امروز»، نامة فرهنگ، شمارة ۵۷،
ص 160ـ163.
مصلح، علی اصغر (1384). «تفکر فلسفی در ایران معاصر»، حکمت و فلسفه، شمارة 3.
ملکی، محمد (1376). آشنایی با متون درسی حوزه‌های علمیه ایران (شیعی، حنفی و شافعی)، قم: دارالثقلین.
ملکیان، مصطفی (1384). «آفات فلسفه‌ورزی در ایران»، ماهنامة بازتاب اندیشه، شمارة 71، ص 57 ـ 65.
منصوریان، یزدان (1392). «صد ویژگی کتاب‌های دانشگاهی کارآمد و اثربخش»، پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، دورة 17، شمارة 29، ص 1ـ17.
موسوی پروانی، سید عزیز (1388). «آسیب‌شناسی مباحث فلسفه در حوزه شیعه»، کوثر معارف، شمارة 10، ص 85 ـ111.
ناجی، سعید (۱۳۸۵). «نقدی بر کتاب‌ها و کلاس‌های درسی علوم انسانی»، مجموعه مقالات همایش بررسی متون و منابع حوزه‌های فلسفه، کلام، ادیان و عرفان، ج ۲، به کوشش دکتر حسین کلباسی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و علوم انسانی.
ناصری‌راد، علی (1386). تلیخص بدایةالمعارف: به‌صورت پرسش و پاسخ، نموداری، تهران: استوار.
نوری، محمد و مرتضی حاج حسینی (1386). زندگی‌نامه و خدمات علمی و فرهنگی دکتر عبدالجواد فلاطوری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
یثربی، چیستا (1383). «ریخت‌شناسی تطبیقی سینمای دینی در شرق و غرب»، مجلة بیناب (سورة مهر)، شمارة 7، ص 188ـ 195.