سنتزپژوهی ویژگی‌های کتاب درسی دانشگاهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری برنامه‌ریزی درسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، تهران، ایران

2 عضو هیات علمی دانشگاه آزاد واحد جنوب

3 عضو هیات علمی پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی، سمت

4 دانشیار دانشکده علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران

چکیده

هدف پژوهش حاضر، مطالعة نظام‌مند و ارائة فراترکیبی از پژوهش‌های محققان داخلی و خارجی در زمینة ویژگی‌های مطلوب کتاب‌های درسی دانشگاهی، با روش کیفی از نوع سنتزپژوهی است. جامعة مورد مطالعة آن، 60 پژوهش از میان پژوهش‌های بیست سال اخیر است که به اشباع اطلاعاتی رسیدند. نتایج به‌دست‌آمده به‌صورت واحدهای معنایی و کدگذاری صلاحیت‌هاست که در مرحلة نخست 150 کد ایجاد و با تحلیل محتوای کیفی در 25 مقوله به‌منظور تحقق دو هدف پژوهش سازماندهی شدند: در مورد هدف نخست، مهم‌ترین مؤلفه‌های تدوین شناسایی و چهار درون‌مایة دقت علمی، ماهیت آموزشی، مخاطب محوری و دقت نگارشی از میان آن‌ها به دست آمد و در مورد هدف دوم، مدلی طراحی گردید که براساس آن، مؤلفة شفافیت در بیان مطالب با سه درون‌مایة ماهیت آموزشی، دقت علمی و دقت نگارشی مشترک است. مؤلفه‌های همه‌جانبه‌نگری و ساختار علمی و منسجم با درون‌مایه‌های دقت علمی و ماهیت آموزشی و مقولة انتقال ارزش‌ها با درون‌مایه‌های ماهیت آموزشی و مخاطب‌محوری وجه اشتراک دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Research synthesis: Features of university textbook

نویسندگان [English]

  • Ebrahim ESABATTABARI 1
  • Mohammad nourian 2
  • mohammad armand 3
  • dariush noroozi 4
1 PhD student in Education Planning, Islamic Azad University, South Tehran Branch, Tehran, Iran
2 Associate professor at Islamic Azad University
3 Assistant professor at Institute for Research and Development in the Humanities, SAMT
4 Associate professor at Allameh Tabataba'i University
چکیده [English]

This study aimed to systematically study and present‎ an ultracombination of the works of local and international researchers on the desirable characteristics of university textbooks. The method used in this study was qualitative research synthesis. The research community included 60 relevant researches that have been carried out during the last 20 years. The obtained results are in the form of semantic units and coding of competencies. In the first stage, 150 codes were created and organized by analyzing the qualitative content in 25 categories in order to achieve the two objectives of the research. The first objective was to identify the most important components of composing and developing textbook as well as identifying the four themes: 1) Scientific Accuracy; 2) Educational Nature; 3) Audience-Oriented Approach; 4) Writing Accuracy. For the second objective, a model was designed based on which the component of transparency of expression was the common component of the three themes: Educational Nature, Scientific Accuracy, and Writing Accuracy. Components of holism and coherent scientific structure are the common factors of Scientific Accuracy and Educational Nature themes, and the concept of transferring values is the common factor of ‎ Educational Nature and Audience-Oriented Approach.

کلیدواژه‌ها [English]

  • university textbook
  • educational nature
  • target audience
  • academic accuracy
  • writing accuracy
آرمند، محمد و حسن ملکی (1396). مقدمه‌ای بر شیوة طراحی و تألیف کتاب درسی دانشگاهی، تهران: سمت.
آرمند، محمد، (1383). «کتاب درسی دانشگاهی»، دایرة‌المعارف آموزش عالی، تهران: بنیاد دانشنامه بزرگ فارسی.
آقائی فشایی، تیمور (1377). خلاقیت و نوآوری در انسان‌ها و سازمان‌ها، تهران: ترمه.
ادیب سلطانی، میر شمس‌الدین (1374). راهنمای آماده‌سازی کتاب، تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامی.
امانی، محمود (1379). «آراستن محتوای کتاب آموزشی برای یادگیری بهتر»، جوانه، شمارة 13، ویژه‌نامة اولین جشنوارة کتاب‌های آموزشی رشد.
امینی، سید کاظم (1381). آیین نگارش مکاتبات اداری، تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی.
بابان آبادی، فرشته، زین‌آبادی، حسن رضا و بیژن عبدالهی (1396). «ارزیابی کیفیت یک کتاب مطرح در رشته مدیریت آموزشی از منظر دانشجویان تحصیلات تکمیلی»، مجموعه مقالات اولین همایش ملی نقد متون و کتاب‌ها علوم انسانی.
پور ممتاز، علیرضا، مدرس تهرانی، شهره و حسین درخشان (1382). آماده‌سازی کتاب (بخش دوم هنر نمایه‌سازی)، تهران: انتشارات خانة کتاب ایران.
حسینی، سید محمدحسین و معصومه مطّور (1391). «نقدی بر کتاب‌های درسی دانشگاهی رشته علوم تربیتی در ایران»، پژوهشونگارشکتبدانشگاهی، شمارة 26، ص 119ـ142.
خلخالی، مرتضی (1359). «ویژگی‌های مطلوب کتاب درسی و اصول تنظیم، بررسی و ارزشیابی آن»، نشریة نماد، شمارة 17.
رضی، احمد (1388). «شاخص‌های ارزیابی و نقد کتاب‌های درسی دانشگاهی»، سخن سمت، شمارة 21، ص 30ـ21.
رها دوست، بهار (1382) «رویکرد بین‌رشته‌ای و مطالعات ادبی»، زیبا‌شناخت، شمارة 9، ص 195ـ202.
زمانی، ب.ع. و الف. اسفیجانی (1385). «کاربرد گرافیک در آموزش مفاهیم فیزیکی در کتاب‌های درسی علوم مقطع ابتدایی کشورهای ایران، امریکا و انگلستان به‌منظور پرورش روحیۀ جست‌وجوگری در دانش‌آموزان»، مجلة علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز، دورۀ سوم، سال سیزدهم، شمارۀ 2، ص 95ـ118.
ستار، آزیتا (1385). بررسی رابطه میان نیازها و علائق دانشجویان با یادگیری مطالب کتاب‌های درسی دانشگاهی، تهران: سمت.
سمیعی، احمد (1378). نگارش و ویرایش، تهران: سمت.
سیلور، جی. گالن، الکساندر، ویلیام ام. لوئیس و آرتور جی (1378). برنامه‌ریزیدرسیبرایتدریسویادگیریبهتر، ترجمة غلامرضا خوی نژاد، مشهد: شرکت به نشر.
شعاری‌نژاد، علی‌اکبر (1376). مبانی روان‌شناختی تربیت، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شعبانی، حسن (1388). «تحلیل انتقادی منابع دروس آموزش عالی (رویکردها و چالش‌ها)»، سخن سمت، شمارة 21، ص 50 ـ64.
شیخ رضا، علی عباس و محمد طلایی (1393). «طراحی چارچوبی نظام‌مند جهت تدوین کتاب‌های درسی با رویکرد تکنیک طراحی مبتنی بر بدیهیات»، پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، شمارة 33، ص 68 ـ 88.
صدیق، عیسی (1345). یادگار عمر، ج 2، تهران: انتشارات امیرکبیر.
طاهرزاده، مریم، ابوالحسنی چیمه، زهرا و زهیر صیامیان گرجی (1398). «بازیابی راهبردهای ایدئولوژیک در گفتمان کتاب‌های دانشگاهی، مطالعة کتاب‌های تاریخ ایران دوره میانه»، پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، شمارة 44، ص 49ـ75.
عباس‌زاده، محمد (1391). «تأملی بر اعتبار و پایایی در تحقیقات کیفی»، نشریة جامعه‌شناسی کاربردی، سال بیست‌وسوم، شمارة 45، ص 19ـ34.
فتحی‌واجارگاه، کورش و محرم آقازاده (1384). راهنمای تألیف کتاب درسی، تهران: نشر آییژ.
فکری، مسعود (1392). «آسیب‌شناسی کتاب‌های دانشگاهی در زمینة آموزش مهارت‌های زبان عربی»، پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، شمارة 28، ص 35ـ16.
کاردان، علی‌محمد (1382). «نقش کتاب‌های دانشگاهی و ویژگی‌های آن»، سخن سمت، سال هشتم، شمارة 10.
لپیونکا، مری، آلن (1385). نحوة نگارش کتاب درسی دانشگاهی، تهران: سمت.
لشین، سینتا بی.، پولاک، جولین و چارلز ام. رایگلوث (1389). راهبردها و فنون طراحی آموزشی، ترجمة هاشم فردانش، تهران: سمت.
مایرز، چت (1374). آموزش تفکر انتقادی، ترجمة خدایار ابیلی، تهران: سمت.
مجیدی، موسی (1364). «تاریخچة مختصر کتاب‌های درسی و سیر تطور آن در ایران از زمان دارالفنون تا به امروز»، فصلنامة تعلیم و تربیت، سال اول، شمارة 4.
محمدپور، احمد (1392). روش تحقیق کیفی ضد روش، تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
معروفی، یحیی و محمدرضا یوسف‌زاده (1389). تحلیل محتوا در علوم انسانی، همدان: سپهر دانش.
ملکی، حسن (1385). «نقد کتاب درسی (تعریف معیارها) مبانی و معیارهای نقد کتاب درسی دانشگاهی»، پژوهش و نگارش کتب درسی، شمارة 7، ص 9ـ20.
ملکی، حسن (1381). برنامه‌ریزی درسی (راهنمای عمل)، مشهد: پیام اندیشه.
ملکی، حسن (1384). «شیوة طراحی و تألیف کتاب درسی»، فصلنامةسخنسمت، شمارة 14، ص 9ـ22.
ملکی، حسن (1385). «نقد کتاب درسی (تعریف معیارها) مبانی و معیارهای نقد کتاب درسی دانشگاهی»، پژوهش و نگارش کتب درسی، شمارة 17، ص 9ـ20.
منصوریان، یزدان (1392). «صد ویژگی کتاب‌های دانشگاهی کارآمد و اثربخش»، پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، شمارة 29، ص 1ـ17.
موسی‌پور، نعمت ا (1382). مبانی برنامه‌ریزی آموزش متوسطه، مشهد: آستان قدس رضوی.
میرزا بیگی، علی (1380). برنامه‌ریزی درسی و طرح درس در آموزش رسمی نیروی انسانی، تهران: یسطرون.
میرلوحی، سید حسین (1372). «در جست‌وجوی معیارهایی برای انتخاب محتوا»، فصلنامة تعلیم و تربیت، شمارة 30، ص 36ـ58.
میک، یان (1393). پژوهش و نگارش کتاب درسی، ترجمة شهروز مرادزاده و رامین گلشایی، تهران: سمت.
نصر، احمدرضا، جمالی زواره، بتول، نیلی، محمدرضا، و محمد آرمند (1391). «تبیین معیارهای نگارشی و ساختاری تألیف و تدوین کتاب‌های درسی دانشگاهی رشته‌های علوم تربیتی، مشاوره و روان‌شناسی»، نامةآموزش عالی، دورة جدید، سال پنجم، شمارة هجدهم، ص 45ـ66.
نوروززاده، رضا و ندا رضایی (1388). «پیش بایست‌ها و الزامات کتاب درسی دانشگاهی»، عیار، شمارة 23، ص 117ـ138.
نوریان، محمد (1394). روش‌های ارزشیابی کتاب‌های درسی با تأکید بر تحلیل محتوای کمّی و کیفی، تهران: انتشارات شورا.
نیک نفس، سعید و خدیجه علی‌آبادی (1392). «نقش تحلیل محتوا در فرایند آموزش و طراحی کتاب‌های درسی»، مجلة جهانی رسانه، نسخة فارسی، دورة 8 ، شمارة 2، ص 124ـ150.
نیکوبخت، ناصر (1385). «زبان معیار، خبرنامه شورای بررسی متون و کتاب‌ها علوم انسانی، وضعیت امروز»، چشم‌انداز فردا، خبرنامة شماره 4.
وفایی، افشین (1377). «دانشگاه‌ها در قرون‌وسطی»، روزنامة سلام.
 
Chalmers, I. et al. (2002). “A brief history of research synthesis”, Evaluation and Health Professionals,Vol. 25:12-37.
Chen, J. & J. C. Chen (2001). “QFD-based technical textbook evaluation–procedure and a case study”, Journal of Industrial Technology, 18(1): 1-8.‏
Couros, A. (2003). “Critical thinking: The value and teaching of this objective in the information age”, available at: www.Educational Technology. Cakours/Publication.hlf.
Deanda, M. A. & C. A. Kocurek (2016). “Game design as technical communication: Articulating game design through textbooks”, Technical Communication Quarterly, 25(3): 202-210.‏
Facione, P. (2011). “Critical thinking: What it is and why it counts”, Measured Reasons and the California, Academic Press, Millbrae, CA.
Gamble, M. W. & T. K. Gamble (1983). Textbook Development.‏
Ghourchian, N. G. (1994). “The first international terminology of curriculum”, Tehran: Institue for Reserch & Planning in Higher Education, 133.‏
Harrison, A. G. (2001). “How do teachers and textbook writers model scientific ideas for students?” Research in Science Education, 31(3): 401-435.‏
Hartley, J. (1995). “Is this chapter any use? Methods for evaluating text”, Evaluation of Human Work, pp. 285-309.‏
Haynes, A. (2001). Writing Successful Textbooks, A. & C. Black.‏
Kipsat, B. J. Omanga, D. O. & D. C. Rotich (2017). “Quality and relevance of illustrations in approved primary school textbooks”, Mousaion, 35(4): 1-18.‏
Kitchin, R. & D. Fuller (2005). The Academic’s Guide to Publishing, Sage.‏
Laketa, S. & D. Drakulić (2015). “Quality of lessons in traditional and electronic textbooks”, Interdisciplinary Description of Complex Systems: INDECS, 13(1): 117-127.‏
Light, R & D. Pillemer (1984). Summing Up: The Science of Reviewing Research, Cambridge: Harvard University Press.
Mahmood, K. Iqbal, M. Z. & M. Saeed (2009). “Textbook evaluation through quality indicators: The case of Pakistan”, Bulletin of Education and Research, 31(2): 1-27.‏
Malcolm, C. & B. Alant (2004). Finding Direction When the Ground Is Moving: Science Education Research in South Africa, ‏Studies in Science Education, 40(1): 49-104.
Montgomery, M. A. (2006). How to Evaluate Textbooks and other Instructional Materials, EdVantage Consulting.‏
Moreau, J. (2011). Schoolbook Nation: Conflicts Over American History Textbooks from the Civil War to the Present, University of Michigan Press.‏
Nikonova, E. I. Sharonov, I. A. Sorokoumova, S. N. Suvorova, O. V. & E. A. Sorokoumova (2016). “Modern functions of a textbook on social sciences and humanities as an informational management tool of university education”, International Journal of Environmental and Science Education, 11(10): 3764-3774.‏
Ornstein, A. C. & F. P. Hunkins (2004). Curriculum-foundations, Principles and Issues, Allyn & Bacon.‏
Pandey, K. (2006). Gender issues and Indian textbooks committee”, Caught in the Web or Lost in the Textbook, pp. 201-206.‏
Pingel, F. (2010). Guidebook on Textbook Research and Textbook Revision, UNESCO.‏
Pring, R. (2000). Philosophy of Educational Research, London: Continuum.
Riyanto, R., Aryulina, D., & S. Suwarsono (2019). “Identification of students’ knowledge on local games as a basis to develop elementary school science textbook”, International Journal of Educational Review, 1(2): 12-18.
Seguin, Roger (1989). “The elaboration of school textbooks”, Methodological Guide, UNESCO.
Sikorova, Z. (2011). “The role of textbooks in lower secondary schools in the Czech Republic”, IARTEM e-Journal, 4(2): 1-22.‏
Siregar, T. M. & S. Frisnoiry (2019). “The applying of KKNI-based textbooks as productivity facilities student creativity program”, Journal of Physics: Conference Series, Vol. 1188, No. 1, p. 012115., IOP Publishing.‏
Van Dijk, T. A. (2006). “Ideology and discourse analysis”, Journal of Political Ideologies, 11(2): 115-140.‏
Westbury, I. (1990). “Textbooks. textbook publisher and the quality of schooling”, In 89th Yearbook of the National Society for the Study of Education, 56(2): 1-12.‏