جایگاه نقد منابع در کتاب‏های تاریخ سازمان سمت: ارائۀ یک پیشنهاد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی گروه مطالعات تاریخی، پژوهشکدۀ تحقیق و توسعۀ علوم انسانی (سمت)، تهران، ایران.

چکیده

مؤلفه‏های نظام آموزش دانشگاهی را می‏توان به دانشجو، استاد، ساختارهای آموزشی و محتوای آموزشی تقسیم کرد. در این میان کتاب‏های درسی دانشگاهی به‌عنوان یکی از مهم‌تر اجزای محتوای آموزشی به‌دلیل ایفای نقش واسط بین استاد و دانشجو از جایگاه ویژه‏ای در آموزش برخوردارند. این پژوهش با توجه به اهمیت کتاب‏های درسی دانشگاهی در انتقال دانش در تمام اجزایش (داده‏ها، نظریه‏ها، روش‏شناسی، روش) با استفاده از روش تحلیل محتوا به‌دنبال بررسی و تحلیل کتاب‏های درسیِ دانشگاهیِ رشتۀ تاریخ از حیث التفاتشان به نقد منابع براساس روش‏شناسی نقد تاریخی منابع است. از آنجا که سازمان سمت متولی اصلی تدوین و انتشار کتاب‏های درسی دانشگاهی است، کتاب‏های منتشرشده از سوی این سازمان به‌عنوان منابع درسی دانشگاهی رشتۀ تاریخ مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان می‏دهد که از بین 38 عنوان کتاب مرتبط با سرفصل‏های درسی تنها در 10 عنوان کتاب، فصل یا قسمتی برای معرفی و نقد منابع تاریخی اختصاص داده شده است. در بین کتاب‏ها و صفحاتی که به معرفی و نقد منابع پرداخته‏اند، تنها دو کتاب به مبحث نقد منابع ورود کرده‏ و بقیه صرفاً به معرفی منابع بسنده کرده‏اند. به همین دلیل به‌نظر می‏رسد در تألیف کتاب‏های درسی تاریخ التفات چندانی به نقد منابع نشده است و این امر می‏تواند بر مهارت‏های تفکر انتقادی و برخورد پرسشگرانه و فعال دانشجو با منابع تاریخی تأثیری منفی داشته باشد. لذا پیشنهاد می‏شود در تألیف کتاب‏های درسی تاریخ، فصلی برای نقد منابع براساس نقد تاریخی در کنار نقد برخی از روایت‏های تاریخی اختصاص یابد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The position of source criticism in the history books of SAMT institute: a suggestion

نویسنده [English]

  • mahdi rafatipanah
the institute for research and development in the humanities
چکیده [English]

The components of the higher education system can be divided into learner, teacher, educational structures and content.Meanwhile, university textbooks have a special place in education due to their role as an intermediary between professors and students. Considering the importance of textbooks in the transfer of knowledge in all its components this article, using the content analysis method, analyzes academic textbooks in the field of history in terms of their attention to the criticism of sources according to the methodology of historical criticism of sources. Since the SAMT organization is in charge of composing and publishing university textbooks in Iran, the books published by this organization were examined as university textbook resources in the field of history. The results show that among the 38 book titles related to the curriculum, only in 10 book titles, a chapter or a section has been used to introduce and criticize historical sources. Among the books and pages that introduced and criticized the sources, only two books entered the topic of source criticism and the rest were only limited to the introduction of sources.For this, it seems that in the history textbooks, not much attention has been paid to the criticism of sources, and this can have a negative effect on the students' critical thinking skills and active and questioning approach to historical sources. Therefore, it is suggested that in writing history textbooks, a chapter should be allocated for the criticism of sources based on historical criticism, along with the criticism of some historical narratives.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Criticism of sources
  • textbook
  • field of history
  • SAMT
آموزگار، ژ. (1391). تاریخ اساطیری ایران. تهران: سمت.
اکبری، ا. (1384). تاریخ حکومت طاهریان از آغاز تا انجام. تهران: سمت.
امامی، م. (1396). تاریخ امپراتوری عثمانی. تهران: سمت.
بوث، آ. (1394). آموزش تاریخ در دانشگاه‏. ترجمۀ س.م. علوی‌پور. تهران: سمت.
بیانی، ش.(1394). تاریخ ایران باستان 2: از ورود آریایی‏ها تا پایان هخامنشیان. تهران: سمت.
بیانی، ش. (1391). مغولان و حکومت ایلخانی در ایران. تهران: سمت.
ترکمنی آذر، پ. (1384). دیلمیان در گسترۀ تاریخ. تهران: سمت.
تیمینز، ج و همکاران (1398). آموزش و یادگیری تاریخ. ترجمۀ م. غفوری. تهران: سمت.
جلیلیان، ش. (1396). تاریخ تحولات سیاسی ساسانیان. تهران: سمت.
چلونگر، م. (1396). تاریخ فاطمیان و حمدانیان. تهران: سمت.
حریریان، م.، ملک شهمیرزادی، ص.، آموزگار، ژ. و میرسعیدی، ن. (1399). تاریخ ایران باستان (1). تهران: سمت.
حسن‌زاده، ا. (1391). حکومت ترکمانان قراقویونلو و آق قویونلو در ایران. تهران: سمت.
حضرتی، ح. (1393). روش تحقیق در تاریخ‏شناسی. تهران: پژوهشکدۀ امام خمینی.
حیدری آقایی، م.، خانجانی، ق.، فلاح­زاده، ح.، و محمدی، ر. (1384). تاریخ تشیع. زیر نظر ا.ر. خضری. 2ج. تهران: سمت.
خضری، ا. (1398). تاریخ خلافت عباسی از آغاز تا پایان آل‏بویه. تهران: سمت.
خلعتبری، ا.، و شرفی، م. (1390). تاریخ خوارزمشاهیان. تهران: سمت.
دهقانی، ر. (1390). چیستی نقد تاریخی. پژوهش، 1، 145­174.
رانکه، ل.ف. (1382). خدا و انسان در تاریخ2. ترجمۀ ع. فولادوند. بخارا، 26، 7­13.
رحمانیان، د. (1395). ایران بین دو کودتا. تهران: سمت.
روغنی، ش. (1396). تاریخ اندلس (از آغاز تا سال چهلم هجری). تهران: سمت.
زرگری‏نژاد، غ. (1399). تاریخ صدر اسلام: عصر نبوت. تهران: سمت.
زرگری‏نژاد، غ. (1386). تاریخ تحلیلی اسلام از بعثت تا غیبت. تهران: سمت.
زرگری‏نژاد، غ. (1395). تاریخ ایران در دورۀ قاجاریه: عصر آقامحمدخان. تهران: سمت.
زرین‏کوب، ع.، و زرین‏کوب، ر. (1389). تاریخ ایران باستان (4): تاریخ سیاسی ساسانیان. تهران: سمت.
زرین‏کوب، ع. (1376). آشنایی با نقد ادبی. تهران: سخن.
زمانی، ح.، ترکمنی آذر، پ.، و پرگار، ص. (1393). تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دورۀ طاهریان، صفاریان و علویان. تهران: سمت.
ساروخانی، ب. (1377). روش‏های تحقیق در علوم انسانی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ستارزاده، م. (1384). سلجوقیان. تهران: سمت.
شعبانی، ر. (1377). تاریخ تحولات سیاسی­ اجتماعی ایران در دوره‏های افشاریه و زندیه. تهران: سمت.
شورای عالی برنامه‏ریزی وزارت فرهنگ و آموزش عالی (1375). مشخصات کلی، برنامه و سرفصل دروس دورۀ کارشناسی تاریخ در دو گرایش دبیری و آزاد. بی‏جا: وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
فروزانی، ا. (1390). تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دورۀ سامانیان. تهران: سمت.
فروزانی، ا. (1395). غزنویان: از پیدایش تا فروپاشی. تهران: سمت.
فروزانی، ا. (1389). قراخانیان: بنیانگذاران نخستین سلسلۀ ترک مسلمان در فرارود. تهران: سمت.
فروزانی، ا. (1398). سلجوقیان: از آغاز تا فرجام. تهران: سمت.
فروغی ابری، ا. (1381). تاریخ غوریان. تهران: سمت.
فقیهی، ع. (1390). تاریخ آل‏بویه. تهران: سمت.
فوکو، م. (1393). مقالۀ نقد چیست؟. تئاتر فلسفه. ترجمۀ ن. سرخوش و ا. جهاندیده. تهران: نشر نی.
قراملکی، ا. (1390). ارمغان نقد. تهران: خانه کتاب
کردی، ر. (1389). تاریخ سیاسی خوارج شمال آفریقا. تهران: سمت.
کلارک، ک. (1362). مقدمه‏ای بر روش تحقیق در تاریخ. ترجمه ا. اوانسیان. تهران: اساطیر.
لطفی، ن.، و علیزاده، م. (1381). تاریخ تحولات اروپا در قرون جدید. تهران: سمت.
ملائی توانی، ع. (1388). درآمدی بر روش پژوهش در تاریخ. تهران: نشر نی.
معزی، م. (1390). پیشگامان حکومت‏های شیعی: تاریخ حمدانیان و فاطمیان. تهران: سمت.
مفتخری، ح.، و زمانی، ح. (1394). تاریخ ایران از ورود مسلمانان تا پایان طاهریان. تهران: سمت.
مقصودی، م. (1394). مطالعۀ تطبیقی دو کتاب درسی تاریخ‏شناسی پیش‏دانشگاهی و تاریخ پایۀ دوازدهم هندوستان. رشد آموزش تاریخ، 59، 8­18.
منتظر القائم، ا. (1385). تاریخ اسلام: تا سال چهلم هجری. تهران: سمت.
مهمان‏نواز، م. (1399). بررسی و نقد کتاب تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دورۀ صفویه. سخن تاریخ، 31، 24­46.
میرمعینی، ر. (1382). نقد و بررسی کتاب تاریخ صدر اسلام. تاریخ اسلام در آینۀ پژوهش، 2، 191­248
میرجعفری، ح. (1387). تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دورۀ تیموریان و ترکمانان. تهران: سمت.
میرجعفری، ح.، و نورائی، م. (1388). روش پژوهش در تاریخ. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
میرعارفین، ف. (1390). نقد و ارزیابی محتوای کتاب درسی تاریخ‏شناسی دوره پیش‏دانشگاهی با تأکید بر برنامۀ درسی. پژوهش‏نامۀ انتقادی متون و برنامه‏های علوم انسانی، 23، 87­114.
میک، ی. (1393). پژوهش و نگارش کتاب درسی. ترجمۀ ش. مرادزاده و ر. گلشائی. تهران: سمت.
نوائی، ع. (1389). روابط سیاسی و اقتصادی ایران در دورۀ صفویه. تهران: سمت.
نوائی، ع.، و غفاری فرد، ع. (1389). تاریخ تحولات سیای، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دورۀ صفویه. تهران: سمت.
وثوقی، م. (1384). تاریخ خلیج فارس و ممالک همجوار. تهران: سمت.
 
Carroll, N. (2009). ON Criticism. London and New York: Routledge.
Cottrell, S. (2005). Critical Thinking Skills: Developing Effective Analysis and Argument. New York: Palgrave.
Bull, S., & Schattauer Paillé, J. (2015). what is historical criticism. http://queergrace.com/historical-criticism/, (accessed 5 November 2022).